Skarga pauliańska (łac. actio Pauliana) jest podstawowym instrumentem ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika. Wskazana instytucja prawa cywilnego pozwala wierzycielowi zakwestionować przed sądem skuteczność czynności prawnej dłużnika podjętej z osobą trzecią, której dokonaniem pokrzywdzono wierzyciela. Taką czynnością może być np. sytuacja, w której dłużnik w celu ukrycia swego majątku przed egzekucją, wyzbył się go. Niewątpliwie taka transakcja wpływa na pogorszenie sytuacji wierzyciela. W związku z tym ustawodawca wprowadził niniejszą instytucję – notabene wywodzącą się z prawa rzymskiego – do polskiego systemu prawnego, dzięki czemu w takich sytuacjach wierzyciel nie pozostaje bezradny.
Istota skargi pauliańskiej
Co do zasady dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem za zaciągnięte zobowiązanie – zarówno obecnym, jak i przyszłym. Jednakże w praktyce wierzyciel może liczyć tylko na zaspokojenie swojej należności z majątku dłużnika istniejącego w chwili realizacji roszczenia. W tym czasie dłużnik może rozporządzać swoim majątkiem w pełnym zakresie, a także zaciągać nowe zobowiązania, pomimo tego, że inne osoby podnoszą wobec niego roszczenia. Skarga Pauliańska została uregulowana art. 527-534 Kodeksu cywilnego. Jej istotą jest udzielenie możliwości dochodzenia roszczeń, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, kosztem wierzyciela. W takim przypadku wierzyciel ma prawo żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Skarga pauliańska – podstawowe przesłanki
- wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec dłużnika,
- dokonanie przez dłużnika czynności prawnej,
- czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela,
- dłużnik dokonał czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,
- osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem,
- działanie osoby trzeciej w złej wierze.
Domniemanie na korzyść wierzyciela
W zakresie wykazania, iż osoba trzecia działała w złej wierze, czyli wiedziała o pokrzywdzeniu wierzyciela lub miała możliwość zdobycia takiej wiedzy przy zachowaniu należytej staranności, należy wskazać, iż istnieją dwa domniemania, które znacznie wzmacniają pozycję wierzyciela. Pierwsze stanowi, iż osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Co ważne, przy identyfikacji osoby bliskiej bierze się pod uwagę nie tylko formalne powiązania między danymi osobami, ale faktyczne stosunki łączące dłużnika z osobą, która uzyskała od niego korzyść majątkową. Drugie domniemanie stanowi, iż przedsiębiorca pozostający w stałych stosunkach gospodarczych z dłużnikiem wiedział, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
Dodatkowo jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może skorzystać ze skargi pauliańskiej nawet jeżeli osoba ta nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o działaniu przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Obrazując ten aspekt na konkretnym przykładzie, należy wskazać, iż w sytuacji, w której dłużnik w celu krycia swojego majątku przed egzekucją, wyzbył się go na rzecz osoby trzeciej w drodze darowizny, to dla możliwości skorzystania ze skargi pauliańskiej, osoba obdarowana nie musi wiedzieć o pokrzywdzeniu wierzyciela przez dłużnika.
Wniesienie powództwa
Skarga pauliańska, czyli żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec wierzyciela, jest kierowane przeciwko osobie, która odniosła korzyść z czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem. W przypadku, jeżeli osoba trzecia rozporządza uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić powództwem bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz nastąpiło to rozporządzenie.
Jakie są skutki orzeczenia bezskuteczności czynności wobec wierzyciela?
Skutkiem orzeczenia przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z osobą trzecią jest możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z praw lub przedmiotów należących obecnie do osoby trzeciej. Wierzyciel ma możliwość skierowania do tych praw lub przedmiotów egzekucji komorniczej. Warto również podkreślić, iż wierzyciel może realizować swoje uprawnienie z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami osoby trzeciej, a więc takimi, którzy nie uzyskali tzw. ochrony pauliańskiej.
