Niesprawiedliwy podział majątku przez rodziców (18.09.2023)

Kwestia spadkobrania i podziału majątku jest niewątpliwie tematem, który potrafi poróżnić nawet najbardziej zżyte rodziny. Najczęściej to rodzice chcą jeszcze „za życia” uporządkować sprawy spadkowe i rozporządzić swoim dorobkiem wśród bliskich, pomimo ustawowego dziedziczenia. W sytuacji chęci szybszego rozstrzygnięcia kwestii majątkowych pojawia się zapytanie, w jaki sposób można przekazać majątek? W niniejszym wpisie omówione zostaną między innymi zagadnienia związane z potencjalnym niesprawiedliwym podziałem majątku przez rodziców. Zapraszamy do lektury!

Czy można dokonać darowizny na rzecz jednego dziecka, pomijając drugie?

Tak, można dokonać darowizny na rzecz jednego dziecka, pomijając drugie. W polskim prawie nie ma przepisów, które nakazywałyby równomierne rozdzielanie darowizn między wszystkie dzieci. Rodzice mają prawo decydować, któremu dziecku i w jakiej wysokości chcą przekazać darowiznę.

Należy jednak pamiętać, że prawo chroni innych zstępnych uprawnionych do spadku, którzy po śmierci rodziców mają prawo ubiegać się o dochodzenie należnego zachowku. Warto również mieć na uwadze konsekwencje, jakie niesprawiedliwy podział majątku przez rodziców będzie miał w kwestii współżycia rodzinnego – może to prowadzić do konfliktów i napięć między rodzeństwem. Sprawdź, jak wygląda podział majątku po śmierci rodziców.

Kiedy nie należy się zachowek po rodzicach?

Zachowek po rodzicach nie należy się w kilku przypadkach, które są określone w Kodeksie cywilnym. Należy do nich:

• zrzeczenie się dziedziczenia – po zawarciu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia między osobą uprawnioną do spadku a spadkodawcą, osoba uprawniona zrzeka się jednocześnie prawa do zachowku,
• odrzucenie spadku – jeśli osoba uprawniona do zachowku odrzuci spadek po śmierci spadkodawcy, traci również prawo do zachowku,
• niegodność dziedziczenia – osoba, która została uznana za niegodną dziedziczenia przez sąd, traci prawo do zachowku. Niegodność dziedziczenia może być orzeczona, jeśli spadkobierca dopuścił się określonych czynów, takich jak umyślne spowodowanie śmierci spadkodawcy, podstępne wywarcie wpływu na treść testamentu czy sfałszowanie testamentu,
• wydziedziczenie – spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku, jeżeli ta osoba dopuściła się wobec niego rażącej niewdzięczności, nie dopełniła obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy lub prowadziła naganne życie. Wydziedziczenie musi być wyraźnie wskazane w testamencie i uzasadnione,
• uprawnienie z wyłączeniem zachowku – gdy osoba uprawniona do zachowku otrzymała od spadkodawcy darowizny lub inne korzyści majątkowe za życia spadkodawcy, mogą one zostać zaliczone na poczet zachowku. Jeśli wartość otrzymanych darowizn przewyższa wartość zachowku, uprawnienie do dodatkowego zachowku może nie przysługiwać.

Każda z tych sytuacji wymaga indywidualnej analizy prawnej, dlatego warto skonsultować się z prawnikiem, jeśli spadkobierca odczuwa niesprawiedliwy podział majątku przez rodziców. Dowiedz się, kiedy przedawnia się zachowek.

Podział majątku między rodzeństwem za życia rodziców?

Jeśli rodzice chcą podzielić swój majątek między rodzeństwo jeszcze za życia, mają do tego prawo. Mogą to zrobić w formie darowizny, umowy dożywocia lub sporządzić testament. W przypadku, kiedy podział majątku nie jest równy, poszkodowane rodzeństwo ma prawo po śmierci rodziców ubiegać się o zachowek. Ważne jest, aby pamiętać o potencjalnych konsekwencjach prawnych, w tym o prawie do zachowku dla pominiętych dzieci. Konsultacja z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym może pomóc uniknąć problemów i zapewnić, że podział majątku zostanie przeprowadzony zgodnie z prawem. Przeczytaj więcej na temat przepisanie majątku za życia a zachowek.

Przepisanie majątku za życia rodziców – 3 sposoby

Rodzice chcący za życia przepisać majątek na dzieci mają możliwość przepisania go w ramach 3 sposobów, mianowicie:

• umowa darowizny;
• umowa dożywocia;
• testament.

Pod pojęciem umowy dożywocia, która została uregulowana w art. 908-916 Kodeksu cywilnego, należy rozumieć przeniesienie własności nieruchomości na daną osobę w zamian za dożywotnie utrzymanie, czyli konieczne będzie przyjęcie zbywcy jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła czy zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie, a także wyprawić pogrzeb zgodnie z miejscowymi zwyczajami.

Poprzez umowę darowizny należy rozumieć to, że darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (patrz art. 888 Kodeksu cywilnego).

Testament z kolei stanowi rozrządzeniem majątkiem jednego spadkodawcy na wypadek śmierci, zgodnie z zasadą swobody testowania. Może być on np. w formie aktu notarialnego bądź własnoręczny.

Przepisanie majątku za życia a zachówek

W przypadku przepisania przez rodziców domu czy mieszkania w ramach darowizny na jedno z dzieci, pozostałe dzieci, które zostały przez rodziców pominięte – są uprawnione z tytułu zachowku, jeżeli nie otrzymały one wcześniej w ramach darowizny świadczenia, które wyczerpywałoby ich udział w spadku. Zachowku mogą dochodzić od obdarowanego. W pierwszej kolejności słów kilka o tym, czym jest zachowek. Mianowicie jest to instytucja prawna, która ma na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Opiera się ona na prawie do uzyskania przez te osoby korzyści określonych rozmiarów z jego majątku.

W kontekście zachowku istotne jest wspomnieć, że Kodeks cywilny, w art. 991 § 1, wskazuje na trzy kategorie osób uprawnionych do zachowku, z zastrzeżeniem, że byliby powołani do spadku z ustawy. Mianowicie są to:

• zstępni;
• małżonek;
• rodzice.

Wyżej wymienionym należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Oczywiście zachowek będzie przysługiwał, jeżeli dana osoba nie została wydziedziczona przez rodziców czy też uznana za niegodną dziedziczenia. Należy także pamiętać, że ramach wpisu „Niegodność dziedziczenia – istotne zmiany w prawie spadkowym dotyczące przedsiębiorców” informowaliśmy o najnowszych zmianach ustawodawcy w ramach art. 928 Kodeksu cywilnego oraz o rozszerzeniu katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia.

Podsumowując, w sytuacji przepisania domu na jedno dzieci, jeżeli pozostałe dzieci zostały niesłusznie pominięte, wówczas po śmierci rodziców pozostałe dzieci mogą wytoczyć powództwo o zachowek przeciwko obdarowanemu. 

Przepisanie domu na jedno dziecko bez zgody drugiego

Jednak co w sytuacji, jeśli mamy dwójkę dzieci, a rodzice utrzymują stały kontakt tylko z jednym? Czy w takiej sytuacji można przepisać dom na jedno dziecko (np. w ramach testamentu), z którym rodzice mają kontakt? Co w przypadku, jeśli drugie dziecko dowiaduje się o tym i nie wyraża zgody? Czy istnieje wówczas możliwość przeniesienia własności nieruchomości w ramach testamentu na rzecz dziecka, z którym dani rodzice mają kontakt?

Oczywiście należy pamiętać o podstawowej zasadzie – swobodzie testowania. Spadkodawca ma pewien zakres uprawnień w dokonywaniu dyspozycji majątkiem na wypadek śmierci. Może oczywiście dokonać tzw. przepisania domu na jedno z dzieci, niemniej winien mieć na uwadze potencjalne roszczenie drugiego dziecka o zachowek, co zostało omówione wyżej.

Dlatego w sytuacji opisanej powyżej, rodzic może dokonać np. umowy o dożywocie z danym dzieckiem, z którym utrzymuje kontakt i w taki sposób dokonać przeniesienia własności nieruchomości. Od tej umowy nie należy się zachowek spadkobiercom.

Kiedy nie trzeba spłacać rodzeństwa?

Przekazanie darowizny jednemu dziecku niestety nie rozwiązuje problemy spłaty rodzeństwa, które również ma prawo do spadku. W takiej sytuacji wielu spadkobierców zastanawia się, jak nie płacić zachowku. Najlepszym sposobem na to, aby nie płacić zachowku, jest zawarcie umowy dożywocia. Jest to umowa cywilnoprawna, w której właściciel nieruchomości przenosi jej własność na inną osobę w zamian za dożywotnie utrzymanie. Aby umowa była ważna, musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Zakres świadczeń zależy od umowy stron, ale z reguły obejmuje zapewnienie miejsca zamieszkania, dostarczanie pożywienia, odzieży, opieki zdrowotnej oraz innych potrzeb codziennego życia. Może również obejmować pomoc w chorobie oraz pielęgnację.

Od umowy dożywocia rodzeństwo nie ma prawa ubiegać się o zachowek, jest to więc jedna z sytuacji, w której nie trzeba spłacać rodzeństwa. Innymi są wydziedziczenie, odrzucenie spadku czy zrzeczenie się dziedziczenia.

Co zrobić przy niesprawiedliwym podziale majątku przez rodziców?

Oczywiście w takich okolicznościach ustawodawca chroni osoby, które zostały pominięte przy podziale majątku za życia rodziców. Mowa tutaj, chociażby o wspomnianej instytucji zachowku.

Każdorazowo warto także w takiej sytuacji skontaktować się z prawnikiem (tj. radcą prawnym czy adwokatem), doświadczonym we wspomnianych sprawach spadkowych, który to może pomóc w przypadku niesprawiedliwego podziału majątku przez rodziców.

Kiedy nie trzeba zgłaszać darowizny od rodziców?

Czy darowizny są opodatkowane? W polskim prawie darowizny od rodziców do dzieci są zwolnione z podatku, ale aby skorzystać z tego zwolnienia, muszą być zgłoszone do urzędu skarbowego. Istnieją jednak pewne przypadki, kiedy darowizna nie musi być zgłaszana. Należą do nich:

• kwota darowizny poniżej limitu zwolnionego od podatku – zgodnie z polskim prawem, darowizny od rodziców do dzieci (grupa I podatkowa) są zwolnione z podatku do kwoty 10 434 zł w ciągu pięciu lat. Jeżeli suma darowizn od jednego darczyńcy nie przekracza tej kwoty, nie ma obowiązku zgłaszania jej do urzędu skarbowego,
• darowizny pieniężne zgłoszone w odpowiedniej formie – jeżeli darowizna pieniężna od rodziców do dzieci przekracza limit 10 434 zł, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, musi być zgłoszona do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.
• darowizny nieruchomości – darowizna nieruchomości musi być dokonana w formie aktu notarialnego, a notariusz ma obowiązek zgłosić tę darowiznę do urzędu skarbowego. W takim przypadku obdarowany nie musi samodzielnie zgłaszać darowizny
• darowizna ruchomości – w przypadku darowizn ruchomości (np. samochód, biżuteria) o wartości powyżej kwoty wolnej od podatku, konieczne jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku.

Niezgłoszenie darowizny wtedy, kiedy jest to wymagane, może skutkować koniecznością zapłaty podatku od darowizn oraz ewentualnymi karami.

Przepisanie domu na syna bez synowej

Czy darowizna po ślubie wchodzi do majątku wspólnego? Przepisanie domu na syna bez synowej jest jak najbardziej możliwe. Należy jednak pamiętać, aby w akcie notarialnym przekazania nieruchomości zaznaczyć, iż zgodnie z wolą rodziców ma ona wejść do majątku osobistego ich dziecka. W przeciwnym razie darowizna wejdzie do majątku wspólnego syna oraz jego małżonki.

Zgodnie z polskim prawem, majątek nabyty przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa stanowi majątek wspólny, chyba że został wyraźnie wskazany jako majątek osobisty jednego z małżonków. Bez odpowiedniego zapisu w akcie notarialnym, nieruchomość darowana przez rodziców synowi może automatycznie stać się częścią majątku wspólnego małżonków. Jeżeli darowizna wejdzie do majątku wspólnego, może to prowadzić do problemów w przypadku rozwodu lub innych sporów majątkowych. Synowa mogłaby mieć wtedy prawo do części nieruchomości, co mogłoby skomplikować podział majątku.

Aby upewnić się, że nieruchomość wejdzie do majątku osobistego syna, należy skonsultować się z notariuszem, który pomoże sporządzić odpowiedni akt z uwzględnieniem zapisów prawnych oraz dodać klauzulę, iż nieruchomość przekazywana jest do majątku osobistego syna.

Rola radcy prawnego w przypadku niesprawiedliwego podziału majątku przez rodziców jest kluczowa dla ochrony praw i interesów osób poszkodowanych oraz dla zapewnienia, że cały proces przebiega zgodnie z przepisami prawa. Radca prawny może udzielić szczegółowych konsultacji i porad prawnych dotyczących instytucji zachowku czy możliwości podważenia testamentu. Zajmie się również analizą prawną dokumentów, takich jak umowa darowizny, umowa dożywocia i testament. Doświadczeni radcowie w naszej Kancelarii mogą reprezentować poszkodowane rodzeństwo w negocjacjach, zmniejszając tym samym ryzyko konfliktu. Jeśli negocjacje nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, radca prawny może przygotować i złożyć odpowiednie wnioski do sądu, w tym prawo o zachowek czy pozew o unieważnienie darowizny lub testamentu. Sprawdź, czy możliwe jest unieważnienie umowy dożywocia przez spadkobierców.

FAQ

1. Czy można przepisać dom tylko na jedno dziecko?

Zgodnie z polskim prawem, osoba posiadająca nieruchomość może sporządzić testament, w którym określa, komu chce przekazać swoją własność po śmierci. Może w nim jednoznacznie wskazać jedno dziecko jako swojego jedynego spadkobiercę nieruchomości. Testament ten musi spełniać określone wymogi formalne, aby był ważny prawnie, co zazwyczaj oznacza sporządzenie go w formie aktu notarialnego lub własnoręcznie podpisanego przez testatora z odręcznym wskazaniem daty i miejsca sporządzenia.

Prawo spadkowe w Polsce uwzględnia jednak zasadę ustawowego dziedziczenia, według której spadkobiercy mają prawo do równych części spadku. Dlatego, nawet jeśli testament jednoznacznie wskazuje jedno dziecko jako jedynego spadkobiercę nieruchomości, pozostałe dzieci oraz inni ustawowi spadkobiercy mogą mieć prawo do tzw. zachowku. Zachowek to minimalna część spadku, którą ustawodawca zabezpiecza dla najbliższych członków rodziny, takich jak dzieci, małżonek czy rodzice spadkodawcy.

W praktyce oznacza to, że osoby pominięte w testamencie mogą wystąpić do sądu z roszczeniem o zachowek. Sąd, biorąc pod uwagę wartość całego spadku, może nakazać spadkobiercy zapłatę odpowiedniej kwoty na rzecz pominiętych w testamencie członków rodziny. Dlatego też, przy sporządzaniu testamentu i decydowaniu o przepisaniu nieruchomości na jedno dziecko, ważne jest świadome rozważenie wszystkich możliwości prawnych oraz ewentualnych skutków, które mogą wynikać z takiej decyzji dla pozostałych członków rodziny.

2. Jak przepisać dom bez prawa do zachowku?

Istnieje możliwość wydziedziczenia osoby przez sąd na wniosek innych spadkobierców, jeżeli zachowanie tej osoby wobec spadkodawcy lub innych spadkobierców było rażąco naganne. Wniosek taki musi być oparty na uzasadnionych podstawach i przesłankach prawnych. Wydziedziczenie może nastąpić, jeśli uprawniony do zachowku dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jednej z bliskich mu osób, uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy lub w inny sposób rażąco sprzeniewierzył się obowiązkom wynikającym z relacji rodzinnych. Przesłanki te muszą być dobrze udokumentowane i przedstawione w sposób przekonujący przed sądem.

Innym sposobem na uniknięcie obowiązku wypłaty zachowku jest zrzeczenie się przez osoby uprawnione do dziedziczenia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia polega na zawarciu umowy między spadkobiercą a przyszłym spadkodawcą, w której spadkobierca zrzeka się swojego prawa do spadku. Umowa taka musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. Po zrzeczeniu się spadku osoba, która to uczyniła, nie jest już uprawniona do dziedziczenia, a więc nie ma prawa do zachowku. Zrzeczenie się dziedziczenia jest ostateczne i obejmuje także zstępnych osoby zrzekającej się, chyba że umowa stanowi inaczej. Jest to istotne, ponieważ może mieć wpływ na przyszłe dziedziczenie w rodzinie.

3. Jak najlepiej przepisać dom na jedno dziecko?

Aby najlepiej przepisać dom na jedno dziecko, istnieje kilka rozważanych opcji. Najczęściej stosowanym i zalecanym sposobem jest umieszczenie takiego zapisu w testamencie. Testament powinien być sporządzony zgodnie z przepisami prawa spadkowego, jasno określając jedno dziecko jako jedynego spadkobiercę nieruchomości. Warto jednak pamiętać, że przepisanie domu na jedno dziecko w testamencie zazwyczaj skutkuje obowiązkiem zapłaty zachowku przez tego spadkobiercę na rzecz pozostałych osób uprawnionych do dziedziczenia. Zachowek jest minimalną częścią spadku, do której uprawnieni są niektórzy spadkobiercy, nawet jeśli nie zostali wymienieni w testamencie.

Alternatywnie, możliwe jest także zawarcie umowy dożywocia. Jest to umowa, w której właściciel nieruchomości przekazuje ją nabywcy za życia pod warunkiem, że dożywotnio zapewni zbywcy odpowiednie warunki mieszkalne (tj. zapewnienie miejsca do mieszkania, wyżywienia, ubrania) oraz opiekę w przypadku choroby. Umowa dożywocia może być rozwiązaniem, które zapewnia pewność co do przyszłego przejęcia nieruchomości, jednocześnie umożliwiając obecnemu właścicielowi korzystanie z niej do końca swojego życia.

4. Czy rodzice mogą przepisać wszystko na jedno dziecko?

Tak, rodzice mogą dysponować swoim majątkiem w taki sposób, jak uznają, co oznacza, że mogą przepisać wszystko na jedno dziecko. Można to zrobić, sporządzając testament, w którym rodzice opisują, jak należy rozdysponować majątek po ich śmierci. Należy jednak mieć na uwadze, że reszta osób uprawnionych do dziedziczenia ma prawo ubiegać się o zachowek od osoby, na którą rodzice wszystko przepisują. Oznacza to, że taka osoba ma obowiązek spłacić resztę spadkobierców.

Zachowek to minimalna część spadku, do której uprawnieni są niektórzy spadkobiercy, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Do zachowku wlicza się również darowiznę, chyba że minęło 10 lat od jej przekazania osobie obdarowanej.

5. Po jakim czasie traci się prawo do zachowku?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, osoby pominięte w testamencie, ale uprawnione do dziedziczenia, mogą dochodzić zachowku, który może wynosić nawet połowę udziału spadkowego lub ⅔, gdy uprawniony do spadku jest małoletni. Na dochodzenie swoich praw osoby uprawnione mają 5 lat od chwili otwarcia zachowku, czyli od śmierci spadkodawcy. O przyznawaniu zachowku decyduje sąd, wcześniej rozpatrując wnioski stron.

Po przedawnieniu zachowku, czyli upływie określonego czasu, osoby uprawnione do zachowku tracą możliwość dochodzenia swojego roszczenia przed sądem. Oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku nie może skutecznie żądać wypłaty zachowku od spadkobierców.

Przedawnienie ma na celu wprowadzenie pewności prawnej i stabilności w stosunkach spadkowych. Dzięki przedawnieniu, po upływie określonego czasu, spadkobiercy nie muszą obawiać się późniejszych roszczeń o zachowek, co daje im pewność co do ich praw do odziedziczonego majątku.

6. Czy należy się zachowek, gdy jest akt notarialny?

W polskim systemie prawnym, prawo do zachowku istnieje niezależnie od formy przekazania majątku, w tym również w przypadku, gdy majątek został przekazany w formie aktu notarialnego. Jeśli spadkodawca przekazał majątek w formie darowizny na podstawie aktu notarialnego, wartość tej darowizny może być wliczana do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku, jeżeli darowizna miała miejsce w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Osoby uprawnione do zachowku mogą dochodzić swoich praw do zachowku, żądając uzupełnienia zachowku od obdarowanego, jeśli wartość darowizny była znaczna i naruszała ich prawo do zachowku.

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego ma pełną moc prawną i jest dokumentem ważnym. Jeśli jednak w testamencie spadkodawca pominął osoby uprawnione do zachowku lub przekazał im mniej, niż wynikałoby to z ich uprawnienia, te osoby mogą domagać się zachowku. Osoba, która odziedziczyła majątek na podstawie testamentu notarialnego, może być zobowiązana do zapłaty zachowku na rzecz innych uprawnionych spadkobierców.

Istnieją sytuacje, w których uprawnienie do zachowku może być ograniczone lub wyłączone. Jeśli spadkodawca w testamencie wydziedziczył określoną osobę, wyłączając ją w sposób zgodny z prawem od dziedziczenia, osoba ta traci prawo do zachowku. Wydziedziczenie musi być uzasadnione i zgodne z przepisami prawa (np. rażące naruszenie obowiązków rodzinnych przez wydziedziczonego). Inną sytuacją jest zrzeczenie się dziedziczenia przez osobę uprawnioną do zachowku na podstawie umowy zawartej ze spadkodawcą.