Odpowiedź na powyższe pytanie odnaleźć możemy głównie w dwóch aktach prawnych, tj. w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805) oraz ustawie z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz. U. poz. 1595). Przedmiotowe uregulowania określają najważniejsze kwestie związane z prowadzeniem mediacji zarówno tej w postępowaniu sądowym, jak i prowadzonej poza nim, które omówimy sobie poniżej.
Czym jest mediacja?
Zacznijmy jednak od podstawowej kwestii, tj. wyjaśnienia czym w ogóle jest mediacja, bo z pewnością nie dla każdego jest to oczywiste. Najprościej rzecz ujmując, jest to sposób/metoda na rozwiązanie sporu powstałego pomiędzy stronami, umożliwiająca jego polubowne zakończenie. W trakcie jej trwania strony konfliktu, w obecności i przy pomocy bezstronnego mediatora, wypracowują wspólnie rozwiązanie powstałego konfliktu, zmierzające do finalnego zawarcia porozumienia. Jej ideą jest osiągnięcie kompromisu, tak aby żadna ze stron nie czuła się wygraną bądź przegraną. Przynosi korzyści zarówno powodowi, pozwalając na szybkie rozstrzygnięcie jego sprawy, jak i stronie pozwanej, umożliwiając jej wynegocjowanie korzystnych dla siebie warunków. Co istotne jej prowadzenie możliwe jest tylko w sprawach, w których prawo dopuszcza zawarcie ugody, co dotyczy np. spraw o zapłatę czy zniesienie współwłasności. Z kolei jej stosowanie wyłączone jest w postępowaniu nakazowym czy upominawczym, jak i w sprawach z zakresu np. stwierdzenia nabycia spadku. Można ją prowadzić zarówno przed wystąpieniem na drogę sądową, jak i w trakcie trwania postępowania. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na bardzo istotną kwestię, mianowicie – wszczęcie mediacji przerywa bieg terminu przedawnienia roszczenia.
Jak wygląda mediacja w sądzie?
Należy wskazać, iż stosownie do obowiązujących przepisów kodeksu postępowania cywilnego, we wszystkich sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien dążyć do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. Jak to zatem wygląda w praktyce? Sąd dostrzegając potrzebę przeprowadzenia mediacji, wydaje stosowne postanowienie w tym zakresie. Co istotne w toku sprawy, mediację można prowadzić tylko za zgodą obu stron. Strony mogą wybrać wspólnie mediatora. Jeśli tego nie zrobią, to uczyni to sąd wyznaczając mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności stałych mediatorów. Czas trwania mediacji nie powinien przekraczać trzech miesięcy, jednak na zgodny wniosek stron może być ona przedłużona, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy. Po otrzymaniu postanowienia sądu mediator podejmuje kontakt ze stronami, w przedmiocie ustalenia terminu i miejsca spotkania, podczas którego wyjaśnia zasady i jego przebieg. Mediacja jest poufna i strony mogą w każdej chwili z niej zrezygnować. Może zakończyć się zawarciem ugody, poprzez której podpisanie strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. W sytuacji zaś jeśli mediacja okaże się bezskuteczna tj. nie dojdzie do zawarcia ugody, wówczas postępowanie sądowe prowadzone jest na zasadach ogólnych.
Czy mediacja jest obowiązkowa?
Podstawową zasadą mediacji jest jej dobrowolność, co oznacza, że żadna ze stron nie może zostać do niej zmuszona i na każdym etapie jej prowadzenia można z niej zrezygnować.
Rodzaje mediacji
Klasyfikacji rodzajów mediacji możemy dokonać, ze względu na różne kryteria. Jako dwa główne, możemy wskazać:
- podział ze względu na moment wszczęcia mediacji:
- mediacje sądowe – są wszczynane w oparciu o postanowienie sądu kierujące strony do mediacji;
- mediacje pozasądowe – są inicjowane przez strony, które samodzielnie zwracają się do mediatora przed wkroczeniem na drogę sądową.
2) podział ze względu na obszar prawa, którego dotyczy konflikt:
- cywilne
- gospodarcze
- karne
- pracownicze
- rodzinne
- rówieśnicze/szkolne.
Ile kosztuje spotkanie z mediatorem?
Koszty mediacji są zdecydowanie niższe od kosztów prowadzenia postępowania sądowego. Możemy do nich zaliczyć wynagrodzenie mediatora oraz poniesione przez niego wydatki. Wynagrodzenie mediatora uregulowane zostało w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotom wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 921). Zasadą jest, że koszty mediacji po połowie ponoszą strony, chyba że ustalą inny sposób rozliczeń.
W postępowaniu mediacyjnym, które zostało wszczęte na podstawie postanowienia sądu, wysokość wynagrodzenia mediatora w sprawach majątkowych, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz sporach niemajątkowych wynosi 150 zł za pierwsze posiedzenie mediacyjne, a za każde następne posiedzenie 100 zł, łącznie nie więcej niż 450 złotych.
W sytuacji zaś, gdy konflikt dotyczy praw majątkowych, wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2.000 zł za całość postępowania. Do zwrotu zaliczają się też niezbędne i udokumentowane wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji, w tym opłata za wynajem pomieszczenia do 70 zł za posiedzenie, czy koszty korespondencji nieprzekraczające 30 zł.
Podsumowując, mediacja jest dobrowolnym i poufnym sposobem rozstrzygania konfliktów, z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora, będącego profesjonalistą w swojej dziedzinie. Jej głównym atutem jest czas i koszty, gdyż mediacja jest nieporównywalnie szybszą i mniej sformalizowaną metodą rozwiązywania sporu, i co bardzo istotne zdecydowanie tańszą od prowadzenia postępowania sądowego.
