Czym jest pozorność umowy o pracę?
Umowa o pracę to najczęściej stosowana forma zatrudnienia. Kwestie związane z umową o pracę, takie jak zawarcie umowy, obowiązki oraz prawa stron określa kodeks pracy. Niekiedy umowy o pracę zawierane są tylko dla pozoru. Zatem, czym jest pozorność?
Aby znaleźć definicję pozorności, należy sięgnąć do art. 83 kodeksu cywilnego, który wskazuję, iż:
§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
W chwili oświadczenia woli, strony muszą mieć świadomość, że czynności określone w umowie nie będą wykonywane. Praca nie będzie świadczona przez zatrudnionego, a pracodawca nie będzie wypłacać mu wynagrodzenia oraz korzystać z jego pracy. Dodatkowo,
obie strony powinny być w pełni świadome, że umowa jest fikcyjna. Wskazuje na to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2017 r. (III UK 172/16) „Umowa o pracę jest bowiem zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy”.
Kontrola ZUS w sprawie pozorności umowy
Umowa o pracę, która została zawarta dla pozoru, nie może stanowić tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym. W wielu wyrokach Sądu Najwyższego możemy znaleźć pogląd, że nie stanowi podstawy do objęcia ubezpieczeniem społecznym dokument nazwany umową o pracę, jeżeli rzeczywisty stosunek prawny nie odpowiada treści artykułu 22 kodeksu pracy. Dokument w postaci umowy o pracę nie jest więc niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony umowy, faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie.
Przedsiębiorcy muszą liczyć się z tym, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może przeprowadzić kontrolę w zakresie prawidłowości wywiązywania się z obowiązków oraz zadań w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek. Bardzo często ZUS zaczyna „interesować się” pracownikiem, gdy ten krótko po zgłoszeniu go do ubezpieczeń społecznych występuje o wypłatę zasiłku chorobowego, umowa o pracę została zawarta z kobietą w ciąży lub która krótko po zawarciu umowy zachodzi w ciążę lub też umowa o pracę została podpisana z członkiem rodziny pracodawcy.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może stwierdzić, że dana umowa o pracę została zawarta jedynie dla pozoru i w celu wyłudzenia świadczeń. Według art. 41 ust. 13 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku, gdy ZUS zakwestionuje i zmieni informacje przekazane przez płatnika składek, zawiadamia o tym ubezpieczonego i płatnika składek. Pracownik ma możliwość odwołania się od decyzji. Adresatem odwołania musi być sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Odwołanie od decyzji należy złożyć za pośrednictwem oddziału ZUS, w którym wydano zaskarżalną decyzję. Wniesienie odwołania od decyzji ZUS jest wolne od opłat. Termin na odwołanie wynosi 1 miesiąc od daty otrzymania decyzji. Gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje umowę o pracy należy udowodnić, że praca była rzeczywiście wykonywana osobiście przez pracownika, pobierał on wynagrodzenie, wykonywał swoje obowiązki w czasie i miejscu wyznaczonym przez pracodawcę oraz pod jego kierownictwem. Warto przedstawić swoje dowody takie jak: listy płac, zeznania współpracowników, potwierdzenia wypłaty wynagrodzeń czy też ewidencję czasu pracy. W przypadku pracy biurowej warto przedstawić maile, bądź dokumenty z podpisami tego pracownika.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo do przeprowadzenia kontroli, dlatego bardzo ważne jest, aby pracodawca miał przygotowaną dokumentację dotyczącą zatrudnienia pracowników (w szczególności tą wyżej wskazaną).
