Aktualnie nie są przewidziane szczególne regulacje dla rozliczeń byłych konkubentów. Bywa tak, że partnerzy żyjący w konkubinacie posiadają wspólne rachunki oszczędnościowe, prowadzą gospodarstwo domowe czy działalność gospodarczą, a nawet dokonują zakupu nieruchomości. Innymi słowy, funkcjonują jak małżonkowie. W przypadku rozliczeń byłych konkubentów wykluczona jest możliwość zastosowania wzajemnych rozliczeń na podstawie przepisów o wspólności majątkowej małżeńskiej. W niniejszym wpisie przedstawimy wątpliwości, jakie pojawiły się przy rozpatrywaniu przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej w sprawie rozliczeń pomiędzy byłymi konkubentami.
Na gruncie obowiązującej praktyki przyjmuje się, że w przypadku rozliczenia między byłymi konkubentami, charakter roszczeń majątkowych zależy od rodzaju praw do poszczególnych przedmiotów majątkowych, które nabyli w trakcie trwania związku. Przykładowo, rozliczenie według przepisów o zniesieniu współwłasności następuje, jeżeli byli partnerzy gromadzili wspólne oszczędności, a następnie – nabywali z nich oznaczone rzeczy. W wypadku, gdy zachowywali odrębność, dokonując jedynie przesunięć majątkowych między sobą, właściwe będą stosowane odpowiednio przepisy uzasadniające powyższe czynności prawne (np. normy prawne dotyczące nakładów na rzecz), a dopiero w ostateczności przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (tak chociażby: wyrok SA w Białymstoku z 24 marca 2016 r., sygn. I ACa 1068/15).
Sprawa, która ostatecznie trafiła przed SN, dotyczyła rozliczenia pary, która pozostawała w konkubinacie przez wiele lat. W trakcie związku – partner miał przekazywać partnerce pieniądze na zakup dwóch nieruchomości: mieszkania z garażem oraz garażu. Następnie partnerka nabyła wspomniane nieruchomości, tj. na swoje nazwisko. Po rozstaniu – pojawiła się problematyczna kwestia rozliczeń. W toku postępowania sądowego ustalono, iż wspomniane nieruchomości zostały nabyte na „zaspokojenie potrzeb wspólnoty konkubenckiej, a nie indywidualnego interesu partnerki”. Tym samym uznano, iż przysporzenia nie miały charakteru darowizny.
Sąd Okręgowy, dokonując rozliczenia zaskarżonych kwot na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, zasądził sumę odpowiadającą iloczynowi aktualnej wartości nieruchomości i procentowego udziału, jaki wręczone kwoty stanowiły w cenie zakupu nieruchomości.
W wyniku apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny w Szczecinie zmienił wyrok Sądu I instancji i zasądził wyłącznie sumę wręczonych kwot nominalnych. W uzasadnieniu SA podzielił rozważania SN z wyroku z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. V CSK 198/16 i uznał, że metoda przyjęta przez SO, polegająca na zasądzeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia kwoty odpowiadającej aktualnemu stanowi wzbogacenia – jest właściwa wyłącznie w odniesieniu do świadczeń, które są świadczeniami niepieniężnymi. Wskazano, że w przypadku świadczeń pieniężnych obowiązek zwrotu obejmuje zasadniczo kwotę nominalną, a jedynie w warunkach określonych w art. 3581 § 3 Kodeksu cywilnego, sąd może zmienić wysokość tego świadczenia. W konsekwencji SA wskazał, że powód z takim żądaniem nie wystąpił – a zatem waloryzacja świadczeń należnych powodowi w powyższym trybie nie była objęta kognicją sądu ze względu na zakaz orzekania ponad żądanie.
Skargę kasacyjną do SN wniósł powód. SN na posiedzeniu niejawnym rozpoznał skargę kasacyjną od wyroku SA w Szczecinie w sprawie powództwa o zapłatę (postanowienie SN z 12 grudnia 2023 r., sygn. II CSKP 1611/22).
SN odroczył wydanie wyroku w niniejszej sprawie i przekazał powiększonemu składowi SN zagadnienie prawne budzące wątpliwości. Mianowicie sformułowano następujące pytanie – czy rozliczenie pomiędzy byłymi konkubentami kwoty przekazanej przez jednego z nich na zakup nieruchomości przez drugiego konkubenta wyłącznie w jego własnym imieniu następuje w kwocie nominalnej, jeżeli nie zostało zgłoszone żądanie jej waloryzacji, czy z uwzględnieniem zmiany wartości nieruchomości po jej zakupie?”. Pozostaje oczekiwać na rozstrzygnięcie SN w przedmiotowej kwestii.
Jesteś w podobnej sytuacji i potrzebujesz indywidualnej porady prawnej? Skontaktuj się z radcą prawnym Toruń.
