Z potrąceniem (łac. compensatio) mamy do czynienia wówczas, gdy dwie osoby są wobec siebie zarówno wierzycielami (osoba, której trzeba zapłacić), jak i dłużnikami (osoba, która musi zapłacić). Potrącenie ma wiele funkcji m.in. funkcja gwarancji, egzekucyjna oraz zapłaty. Przykład: Pan X winien jest Panu Y 100 zł, natomiast Pan Y winien jest Panu X 200 zł. Wystarczy użycie przez Pana Y „potrącam” i pozostaje dług Pana Y wobec Pana X w wysokości 100 zł.
Istnieją dwa rodzaje potrąceń- ustawowe oraz umowne. Pierwsze z nich regulowane jest przepisami Kodeksu cywilnego. Do potrącenia wówczas dochodzi bez zgody jednej strony, nierzadko wbrew woli jednej ze stron. Jest to jednostronna czynność prawna. Istnieje kilka warunków, aby doszło do tego rodzaju potrącenia. Po pierwsze, jak wskazuje art. 498 kodeksu cywilnego:
Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku […]. Zatem, istotne w potrąceniu ustawowym jest to, aby wierzytelności były tożsame rodzajowo np. obie są wierzytelnościami pieniężnymi lub obie wierzytelnościami co do rzeczy tego samego gatunku oraz tej samej jakości. Ważne jest, aby obie wierzytelności były zaskarżalne oraz wymagalne. Czym zatem jest wymagalność? Jest to stan, w którym świadczenie powinno być przez dłużnika spełnione. Poprzez potrącenie, obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niżej. Wówczas, gdy jest to wierzytelność pieniężna na tą samą kwotę, to umarzana jest ona w całości. Potrącenie nie wymaga żadnej formy. Potrącenie ma również pewne wyjątki. Chronią one prawa określonych jednostek. Są to jak wskazuje art. 505 Kodeksu cywilnego: wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności nie ulegające zajęciu; wierzytelności, które wynikają z czynów niedozwolonych oraz wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne. Potrącenie umowne polega, jak sama nazwa wskazuje na umowie, czyli na porozumieniu między stronami. Nie jest ono uregulowane w kodeksie. Potrącenie to może być stosowane pomiędzy dwoma przedsiębiorcami, osobami fizycznymi, jak i pomiędzy przedsiębiorcą, a osobą fizyczną. Obie osoby muszą zgodzić się na wzajemną kompensatę. Ponadto, nie wymaga ono żadnej określonej formy. Strony dobrowolnie mogą ją wybrać, może być to zarówno porozumienie ustne jak i w formie pisemnej. Możliwe jest również zawarcie takiego porozumienia w sposób dorozumiany. Jednakże lepiej nie stosować tej formy, ponieważ w przypadku, gdy dojdzie do sporu przed sądem wówczas ważne tu będzie udowodnienie w jaki sposób doszło do kompensaty. Potrącenie to może, ale nie musi spełniać wymogów z artykułu 498 kodeksu cywilnego i następnych, nie jest również regulowane innymi przepisami prawa. Nie jest ważne czy wierzytelność jest wymagalna, bądź zaskarżalna.
