Zanim przejdziemy do odpowiedzi na tytułowe pytanie, zdefiniujmy sobie w pierwszej kolejności pojęcie patentu, gdyż zapewne nie każdy musi wiedzieć co ono oznacza i co należy rozumieć przez udzielenie ochrony patentowej. Można powiedzieć, iż patent jest bezwzględnym prawem do wyłącznego korzystania z wynalazku przez określony czas, w sposób zarobkowy, na terytorium danego państwa lub państw, przyznawanym przez określony organ państwowy, regionalny lub międzynarodowy.
W naszym kraju uzyskanie ochrony patentowej jest efektem decyzji administracyjnej o charakterze konstytutywnym, wydanej przez Urząd Patentowy. Zgodnie z treścią art. 63 ustawy Prawo Własności Przemysłowej, z uzyskaniem patentu łączy się nabycie prawa do wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, przez okres 20 lat, licząc od daty dokonania zgłoszenia wynalazku. Zakres przedmiotowy patentu wyznaczają zastrzeżenia patentowe znajdujące się w opisie patentowym.
Z praktycznego punktu widzenie udzielenie ochrony patentowej pozwala nam zabezpieczyć się przed bezprawnym wykorzystaniem, czy nawet „kradzieżą” naszego wynalazku przez podmioty konkurencyjne. Należy też wspomnieć, iż patenty na wynalazki traktowane są jako składniki majątku, którymi można obracać i w ten sposób na nich zarabiać. W tym miejscu należy jednak podkreślić jedną bardzo istotną kwestię. Mianowicie w rozumowaniu potocznym przyjmuję się, iż patent można uzyskać na jakikolwiek produkt, wytwór, czy oznaczenie. Otóż takie myślenie jest błędne, ponieważ opatentować w sensie prawnym można jedynie wynalazek.
Czym zatem jest ten wynalazek? Niestety próżno szukać definicji wynalazku w przepisach prawa. Przyjmuje się jednak, iż jest to techniczne rozwiązanie danego problemu/zagadnienia, bez względu na dziedzinę, będące rezultatem pracy umysłowej człowieka. Nie na wszystkie wynalazki można uzyskać jednak patent. Według ustawodawcy, aby wynalazek mógł zostać opatentowany musi spełniać następujące warunki:
- stanowić nowość– czyli nie być wcześniej częścią stanu techniki, tj. nie być wcześniej udostępnionym do powszechnej wiadomości. Oczywiście istotą jest nowość w skali światowej, a nie krajowej;
- posiadać poziom wynalazczy – tzn. nie wynikać dla znawcy w sposób oczywisty z obecnego stanu techniki;
- nadawać się do przemysłowego zastosowania – czyli, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa..
Skoro już wiemy czym jest wynalazek i patent oraz jaką ochronę zapewnia nam uzyskanie patentu na wynalazek i jaki wynalazek może zostać opatentowany, to odpowiedzmy sobie na nasze kluczowe pytanie, tj. na co nie można uzyskać patentu?
Zgodnie z art. 29 ustawy Prawo własności przemysłowej patentów nie udziela się na:
- wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.
Porządek publiczny i dobre obyczaje to pojęcia dość nieostre, w konsekwencji daje to duże możliwości interpretacyjne, jednakże jako dość oczywiste przykłady można by wskazać np. wynalazek umożliwiający jazdę samochodem pod wpływem alkoholu, który powodował by jego niewykrycie w organizmie podczas kontroli, bądź wynalazek umożliwiający klonowanie ludzi.
- odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami.
Poprzez czysto biologiczny sposób hodowli należy rozumieć taki, który w całości składa się ze zjawisk naturalnych jak krzyżowanie czy selekcjonowanie. Dla przykładu jeśli skrzyżujemy dwa konie różne rasy, to źrebak który się urodzi nie będzie mógł zostać opatentowany.
- sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach.
Z racji tego, że życie ludzkie ma szczególny status, za niemoralne uznaje się stawianie lekarzom i weterynarzom jakiś barier w wykonywaniu ich zawodów. Chodzi tu jednak o wszystko co ma związek z ciałem pacjenta – jeśli choć jeden element sposobu terapeutycznego przebiega w ciele chorego, to nie uzyska on możliwości opatentowania.
Co też istotne, w myśl przepisów powołanej ustawy za wynalazki nie są uznawane w szczególności odkrycia, teorie naukowe, metody matematyczne, plany i zasady dotyczące działalności umysłowej, gospodarczej i gier, idee, wytwory o charakterze jedynie estetycznym oraz oprogramowanie komputerowe. Skoro więce patent udzielany jest tylko na wynalazek, to wszystko co wynalazkiem nie jest w rozumieniu ustawodawcy, nie może otrzymać ochrony prawnej wynikającej z uzyskania patentu.