Każdy kto jest twórcą, najprawdopodobniej prędzej czy później będzie musiał zmierzyć się z tematem przeniesienia praw autorskich majątkowych do stworzonego przez siebie dzieła. I tutaj właśnie rodzi się wiele pytań. Co powinno być zawarte w takiej umowie? Jaka formę musi mieć? Czego nie można pominąć i na co należy zwrócić szczególną uwagę? Postaram się przybliżyć poniżej odpowiedzi na te nurtujące kwestie.
Zacznijmy może od podstawowej kwestii jaką jest podział praw autorskich. Dzielimy je na autorskie prawa osobiste i majątkowe. Co należy podkreślić w tym miejscu, przeniesienie praw autorskich dotyczy tylko i wyłącznie praw majątkowych. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i pozostają zawsze przy twórcy. Jest to np. prawo do oznaczenia autorstwa czy do nienaruszalności treści i formy danego dzieła. Powszechnym jest jednak, iż w umowach dot. przeniesienia praw autorskich, zwiera się postanowienie zobowiązujące twórcę do niewykonywania autorskich praw osobistych, bądź do upoważnienia nabywcy do wykonywania ich w imieniu twórcy.
Jak możemy zdefiniować umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych? Jest to umowa, przy pomocy której twórca przenosi na nabywcę autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez siebie utworu (dzieła) na oznaczonych polach eksploatacji. W przeciwieństwie do udzielenia licencji, przeniesienie praw autorskich oznacza trwałe wyzbycie się autorskich praw majątkowych do określonego dzieła przez twórcę.
Poniżej skupię się na najistotniejszych postanowieniach jakie powinny znaleźć się w takiej umowie, jednak w pierwszej kolejności przeanalizujmy kwestię odpłatności. Czy z przekazaniem autorskich praw majątkowych, zawsze musi się wiązać określone wynagrodzenie? Otóż nie – nieodpłatne przekazanie praw autorskich jest możliwe. Trzeba to jednak wyraźnie zaznaczyć w umowie, gdyż ustawodawca przewiduje domniemanie, że praw udzielono odpłatnie:
„Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.” (art. 45 pr. aut.).
Co istotne wymagana jest umowa, a nie jednostronne oświadczenie. Ponadto w takim przypadku należy mieć też na względzie, iż nieodpłatne rozporządzenie prawami autorskimi rodzi skutki podatkowe – może być traktowane jako przychód lub rodzić obowiązek podatkowy z tytułu darowizny.
Określając podstawowe postanowienia takiej umowy, należy zwrócić szczególną uwagę na następujące:
- Pisemna forma umowy – w przypadku braku jej zachowania nie dojdzie do skutecznego przeniesienia autorskich praw majątkowych. Obowiązek zawarcia umowy w formie pisemnej oznacza w praktyce konieczność złożenia pod treścią umowy własnoręcznych podpisów obu stron. Zatem ustalanie warunków umowy w formie wiadomości mailowych również będzie się wiązać z jej nieważnością.
„Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.” (art. 53 pr. aut.).
- Precyzyjne wskazanie utworu, co do którego prawa autorskie majątkowe są przenoszone – dozwolone jest zawieranie umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać także w przyszłości, o ile tylko nie obejmują one całego przyszłego dorobku twórcy.
- Oświadczenia stron / twórcy – powinien on oświadczyć, iż przysługują mu prawa autorskie do danego utworu i może przenieść autorskie prawa majątkowe na warunkach określonych w umowie. Ponadto, że nie toczy się żaden spór dotyczący przedmiotowego utworu oraz, że korzystanie z niego przez nabywcę nie naruszy praw osób trzecich. Naruszenie tych oświadczeń winno być uznawane jako wada prawna i skutkować odpowiedzialnością twórcy, która może być zabezpieczona prawem do odstąpienia od umowy i naliczeniem kary umownej wobec na rzecz nabywcy.
- Deklaracja przeniesienia praw autorskich – aby nie było jakichkolwiek wątpliwości, że nie mamy do czynienia np. z udzieleniem licencji, umowa powinna wyraźnie wskazywać, że dochodzi do przeniesienia majątkowych praw autorskich, których przeniesienie praw jest nieograniczone w czasie i co do zasady odpłatne. Jeśli występujemy po stronie nabywcy, to nie powinno być również ograniczone terytorialnie.
- Precyzyjne określenie pół eksploatacji – najprościej rzecz ujmując, pola eksploatacji to sposoby korzystania z utworu w obrocie. Istotnym jest by w umowie, w sposób wyczerpujący określić pola eksploatacji, gdyż nabywca nabywa swoje uprawnienie, tylko na wyraźnie wskazanych polach. Nie występują w tym zakresie żadne reguły pozwalające na domniemanie nabycia praw do pól wyraźnie niewymienionych. Co jednak w przypadku, gdy chcemy uzyskać całość autorskich praw majątkowych na wszystkich możliwych polach eksploatacji i mamy obawy, że nie uda nam się wymienić ich wszystkich w umowie? Postanowienie umowy o przeniesieniu autorskich praw majątkowych „na wszystkich polach eksploatacji” może z kolei być zinterpretowane jako niewskazujące wyraźnie żadnych pól eksploatacji, czego konsekwencją będzie, iż nie uzyskamy żadnych praw. W takim przypadku rozwiązaniem może być wskazanie w umowie, iż przeniesienie praw autorskich do utworu następuje na wszystkich polach eksploatacji, w szczególności tych wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a następnie ich wyszczególnienie w treści kontraktu. Należy jednak mieć na uwadze, iż prawo autorskie ogranicza swobodę do określania pól eksploatacji do tych, które są znane w chwili zawarcia umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.
„Umowa o przeniesienie praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją” obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (art. 41 ust. 2 pr. aut.)”
„Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia (art. 41 ust. 4 pr. aut)”
- Zezwolenie na wykonywanie zależnego prawa autorskiego – nabywca praw autorskich, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze. Niniejsze oznacza, iż twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych. Aby więc mieć możliwość dokonywania swobodnych zmian w utworze, należy uzyskać od twórcy zezwolenie na wykonywanie zależnego prawa autorskiego.
„Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości praw majątkowych (art. 46 pr. aut.).”
- Obowiązywanie umowy – zawarcie umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu, skutkuje tym, iż twórca traci trwale prawo do korzystania z utworu i możliwość decydowania o formach korzystania z niego w przyszłości i dalszego na nim zarobkowania. Warto jednak, iż stanowisko doktryny jest podzielone, co do wskazanej trwałej utraty prawa. Część stoi na stanowisku, iż przeniesienie praw autorskich może być ograniczone czasowo, co może być dobrym rozwiązaniem dla tych, którzy – pomimo przeniesienia praw autorskich do swojego dzieła – chcą korzystać z niego w przyszłości. Druga część podnosi z kolei argument, iż w takiej sytuacji powinna zostać zawarta umowa licencyjna, a nie umowa o przeniesienie praw autorskich.
- Określenie momentu przejścia praw – można dowolnie oznaczyć moment, w którym dojdzie do przejścia autorskich praw majątkowych. Dla twórcy, najkorzystniejszym określeniem będzie moment zapłaty przez nabywcę wynagrodzenia. Z kolei jeśli moment przejścia nie zostanie określony w umowie, domniemywa się, że prawa autorskie przechodzą w momencie „przejęcia” utworu, a nie w chwili zapłaty wynagrodzenia.
„Jeśli w umowie nie będzie określony moment przejścia praw autorskich na nabywcę domniemywa się, że prawa autorskie przechodzą w momencie „przyjęcia” utworu. (art. 64 pr.aut.)”
Tekst przygotowany przez Radcę prawnego Toruń – Marcin Chowaniec.