Nie każdy z nas ma świadomość, iż sąd rozstrzygający naszą sprawę, w pewnych sytuacjach musi zasięgnąć opinii biegłego, która w dużej mierze przesądza o wyniku danego postępowania. Dzieję się tak dlatego, że wykazanie przez stronę swoich racji w postępowaniu przed sądem, które wymagają wiadomości specjalnych z jakiejś dziedziny, nie może się odbyć z pominięciem biegłego specjalisty.
Potwierdza to treści art. 278 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Tak więc, opinia biegłego wyjaśni kwestie związane z rozstrzygnięciem sprawy, które wymagają wiadomości specjalnych. Co należy rozumieć zatem pod pojęciem „Wiadomości specjalnych”? Za wiadomości specjalne można uznać wiedzę ekspercką, która wykracza poza wiedzę przeciętnie wykształconej osoby, wynikająca z określonych dziedzin (innych niż prawo), wsparta doświadczeniem zawodowym biegłego i zgodna z zasadami logiki. W orzecznictwie z kolei można spotkać się z następującą definicją: „przez pojęcie wiadomości specjalne rozumieć należy nie tylko wiedzę naukową z zakresu poszczególnych gałęzi zdobytą w wyniku specjalistycznych studiów w danej dziedzinie, ale również umiejętności praktyczne, oparte na długotrwałym, wieloletnim doświadczeniu”.
Biegły musi się trzymać zakresu zlecenia udzielonego mu przez sąd, jak i swoich ustawowych kompetencji, co oznacza m.in. że nie ustala on stanu faktycznego i prawnego sprawy, gdyż jest to wyłączne zadanie sądu. Informacje fachowe uzyskane od biegłego powinny stanowić dla sądu drogowskaz umożliwiający mu dokonanie właściwej oceny faktów i dowodów, koniecznej dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Z treści opinii powinny wynikać metody i sposoby badań, którymi posłużył się biegły, oraz ich podstawy.
Opinia przygotowana przez biegłego stanowi dowód w sprawie, co oznacza, iż musi być sporządzona w sposób rzetelny i prawidłowy, a jej uzasadnienie powinno cechować się przystępnością i zrozumiałością dla osób niedysponujących wiedzą z tego zakresu, natomiast wnioski nie powinny budzić żadnych wątpliwości i być sformułowane jasno i czytelnie. Co istotne opinia biegłego podlega kontroli sądu pod względem kompletności, rzetelności, profesjonalizmu, spójności, logiczności oraz stopnia stanowczości wniosków, a także zgodności z tezą dowodową. W ramach kontroli sąd ma możliwość zobowiązania biegłego do złożenia wyjaśnień w zakresie przygotowanej opinii, bądź do sporządzenia dodatkowej opinii, w sytuacji gdy pierwotna nie zawiera wyczerpującej odpowiedzi na zadane pytanie lub jego część, uzasadnienia lub jej zawartość merytoryczna budzi wątpliwości.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, iż ustawodawca zapewnił stronom wpływ na wybór osoby biegłego i sformułowanie tezy dowodowej oraz finalną ocenę sporządzonej przez niego opinii. Jako strona postępowania możemy dokonać analizy kompetencji, specjalizacji i doświadczenia biegłego w związku z prowadzonym przez nas sporem. Jeśli mamy w tym zakresie jakiekolwiek zastrzeżenia, to powinniśmy je zgłaszać jak najszybciej, aby nie generować dodatkowych kosztów.
Bardzo często jednak nie znamy osoby biegłego i nie zgłaszając żadnych zastrzeżeń oczekujemy na sporządzenie przez niego fachowej opinii. Co jednak w sytuacji, gdy jesteśmy niezadowoleni i nie zgadzamy się ze stanowiskiem przedstawionym przez biegłego? Gdy jego opinia nie spełnia cech jakie powinna spełniać i w konsekwencji jest sporządzona w sposób nierzetelny? W takich okolicznościach przysługuje nam instytucja zarzutów do opinii biegłego. Przedmiotowe zarzuty muszą być jednak uzasadnione, co oznacza że nie będzie wystarczające samo zaakcentowanie niezadowolenia strony z wyników pracy biegłego. W orzecznictwie podkreśla się, żesamo przedstawienie odmiennej, subiektywnej oceny nie jest wystarczające do zakwestionowania opinii biegłego sądowego. Zarzuty winny uwzględniać stan faktyczny danej sprawy, wobec czego nie mogą być sformułowane w sposób abstrakcyjny. Aby dokonać skutecznego podważenia opinii biegłego, koniecznym jest przedstawienie merytorycznych argumentów na poparcie swoich twierdzeń. Nasza polemika winna być obejmować wykazanie braku logiki bądź wewnętrznych sprzeczności, błędów merytorycznych, a także braku odpowiedzi na pytanie sądu czy przekroczenie zakresu kompetencji biegłego.
Wniesienie należycie umotywowanych zarzutów do opinii biegłego będzie z reguły skutkować dopuszczeniem przez sąd dowodu z opinii uzupełniającej (ustnej lub pisemnej) biegłego, bądź też powołaniem nowego biegłego, celem sporządzenia dodatkowej opinii. W sprawach o bardziej skomplikowanym charakterze zasadne może być też wnioskowanie o sporządzenie opinii przez instytut naukowy lub naukowo – badawczy, celem wykonania ekspertyz czy innych zaawansowanych opracowań. Co istotne w związku z nowelizacją przepisów, możliwe będzie także dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu.