2 sierpnia 2023 r. Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że kolejne ważne zmiany nie omijają również Kodeksu cywilnego, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, czyli kwestii związanych z prawem spadkowym. Zmiany we wspomnianych aktach powinny zainteresować przede wszystkim potencjalnych spadkobierców. W ramach niniejszego wpisu omówione zostaną najważniejsze nowe uregulowania w zakresie prawa spadkowego. Zapraszamy do lektury!

Najistotniejsze zmiany – nowości dla spadkobierców

Ze względu na rozległe zmiany, zostaną one omówione według podziału na poszczególne kodeksy w następującej kolejności: Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks postępowania cywilnego.

  • Kodeks cywilny (dalej: KC)

Pierwszą i najważniejszą zmianą jest rozszerzenie katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia – czyli zmiana w art. 928 KC poprzez dodanie pkt 4 i pkt 5. W aktualnym brzmieniu przepisu art. 928 KC wyraźnie stanowi, że powodem do uznania przez sąd za niegodnego dziedziczenia są:

  • dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
  • nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie spadkodawcy podstępem lub groźbą w dokonaniu jednej z tych czynności;
  • umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie lub przerobienie albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

W związku z tym, że powyższe wyliczenie miało charakter zamknięty (niepodlegający rozszerzeniu), ustawodawca dostrzegł potrzebę rozszerzenia tego katalogu.

Tym samym kolejnymi (nowymi!) – okolicznościami stanowiącymi o możliwości uznania danej osoby przez sąd za niegodną dziedziczenia są:

  • uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
  • uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikające z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Jak wynika z uzasadnienia ustawy, spadkodawca będzie mógł samodzielnie zdecydować w testamencie o wyłączeniu spadkobiercy od dziedziczenia z wyżej wskazanych przesłanek.

Druga istotna zmiana dotyczy przepisu art. 934 KC, który przewiduje ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych w przypadku dojścia do dziedziczenia zstępnych dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku – do dzieci tych dziadków, czyli rodzeństwa rodziców spadkodawcy, oraz dzieci tego rodzeństwa, czyli rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego spadkodawcy. Wyłączeni od dziedziczenia zostaną natomiast dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsi krewni.

Kolejna istotna zmiana dotyczy art. 1015 KC i dodania kolejnych §, mianowicie § 11 oraz § 12. Przepis ten dotyczy złożenia oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – mianowicie, że może być ono złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania (szerzej o odrzuceniu spadku pisaliśmy także tutaj).

We wspomnianych § przewidziano, że do zachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, określonego w art. 1015 § 1 KC, będzie wystarczające złożenie przed jego upływem wniosku do sądu. W przypadku, gdy będzie wymagana zgoda sądu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, w imieniu dziecka albo osoby pozostającej pod opieką, bieg wspomnianego terminu będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie.

  • Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRO)

W tym zakresie wspomnieć należy o zmianie w zakresie art. 101 § 3 KRO oraz o dodaniu do § 4 art. 101. Mianowicie regulacja w nowym brzmieniu wyłączy konieczność uzyskania w każdej sytuacji zezwolenia sądu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, gdy czynność polega na odrzuceniu spadku przez rodzica w imieniu dziecka, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu w tym zakresie również przysługuje władza rodzicielska, albo jest dokonywana wspólnie, a dziecko jest powołane do dziedziczenia w wyniku uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców. Zgoda sądu będzie jednak wymagana, jeśli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek.

Bezpośrednią przyczyną tej zmiany jest to, że co do zasady spadek odrzucony przez rodzica powołanego do spadku jest najprawdopodobniej zadłużony.

  • Kodeks postępowania cywilnego (dalej: KPC)

Kluczową zmianą jest dodanie art. 6401 KPC, który to w § 1 reguluje, że zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku. Z kolei § 2 stanowi, że w przypadku złożenia takiego wniosku do sądu opiekuńczego, przekazuje się go do dalszego rozpoznania sądowi spadku.

Bez wątpienia będzie to znaczące ułatwienie, gdyż wszystkim, co związane z masą spadkową będzie w kognicji jednego sądu – sądu spadku.

Ponadto pojawiły się nowości w zakresie treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czyli szerokie zmiany w treści przepisu art. 641 KPC. Mianowicie w § 1 pkt 1 wskazuje się, że w treści wspomnianego oświadczenia wskazuje się tak jak dotychczasowo imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci niemniej zamiast jego ostatniego miejsca zamieszkania ujęte powinno zostać w treści oświadczenia jego ostatnie miejsce zwykłego pobytu.

W kontekście wspomnianego art. 641 KPC – pojawiają się także § 31– § 35, które regulują szczegółowe wątki związanie ze złożeniem przez rodzica oświadczenia o odrzuceniu spadku. Ustawodawca precyzyjnie wskazał, o czym musi oświadczyć rodzic. Do elementów obligatoryjnych należą:

  • przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie;
  • wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie;
  • uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców;
  • odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka – chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku.

Nowe zmiany – ale od kiedy?

Zgodnie z przepisem art. 14 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw – omówione wyżej przepisy wchodzą w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia z następującymi wyjątkami:

  • art. 1 pkt 1–3 (zmiany w KC dotyczące zadośćuczynienia pieniężnego) i art. 3 pkt 10 (przepis dotyczący zmian w KPC w zakresie egzekucji czynności zastępowalnej – art. 1049 § 2 KPC – otrzymał nowe brzmienie) – zmiany te wchodzą w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia;
  • art. 4 (czyli zmiany w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne) i art. 9 (zmiany w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego), które wchodzą w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Więcej informacji na temat przebiegu procesu legislacyjnego, a także samo uzasadnienie projektu odnaleźć można na stronie Sejmu pod tym linkiem (druk nr 2977).

Uwaga! To nie koniec zmian!

Natomiast w kontekście projektowanych zmian w prawie spadkowym należy mieć na uwadze również projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości (nr UD448), który przewiduje poważne zmiany m.in. w testamentach ustnych i podróżnych. Dla zainteresowanych – więcej informacji na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów TUTAJ. O istotnych kolejnych zmianach w tym zakresie będziemy informować w kolejnych wpisach dotyczących nowelizacji.

Wróć do listy wszystkich aktualności