Kluczowymi aktami prawnymi, które precyzują kwestie związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego to Kodeks cywilny, ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego oraz ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. W niniejszym wpisie omówimy najistotniejsze wątki związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego. Zapraszamy do lektury!
Czy można odziedziczyć ziemię nie będąc rolnikiem?
Tak, można odziedziczyć ziemię nie będąc rolnikiem. Na mocy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego dopuszczalne jest, aby nabywcą nieruchomości rolnej była osoba bliska zbywcy, bez spełniania ustawowych wymogów z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. O tym, kogo ustawodawca uznaje za osobę bliską zbywcy – słów kilka poniżej!
Jak przekazać gospodarstwo rolne dziecku?
Zgodnie z art. 2a ust. 1 oraz ust. 2 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, jako zasadę przyjęto, że nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny, a powierzchnia nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących już wcześniej w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekraczać 300 ha użytków rolnych. W kontekście wyjątków – ustawodawca przyjął, że powyższe przepisy nie dotyczą nabycia nieruchomości rolnej przez m.in.:
- osobę bliską zbywcy;
- jednostkę samorządu terytorialnego;
- Skarb Państwa lub działający na jego rzecz Krajowy Ośrodek.
Do osób bliskich zbywcy, zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego zaliczani są:
- zstępni;
- wstępni;
- rodzeństwo;
- dzieci rodzeństwa;
- rodzeństwo rodziców,
- małżonek;
- osoby przysposabiające i przysposobione oraz pasierbów.
Tym samym oznacza to, że jeżeli rolnik planuje przepisać gospodarstwo rolne np. na swoje dzieci, wówczas nie ma wymogu, aby zostały spełnione wymogi ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.
W kontekście sposobów na przekazanie gospodarstwa rolnego dziecku (czy też innym osobom bliskim zbywcy) wskazać należy następujące sposoby:
- na gruncie Kodeksu cywilnego będą to: sprzedaż, zamiana, darowizna bądź dziedziczenie ustawowe/testamentowe;
- na gruncie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników: umowa z następcą przenosząca własność gospodarstwa rolnego na następcę (art. 84-91 wspomnianej ustawy).
Umowa z następcą
W kontekście umowy z następcą przenoszącej własność gospodarstwa rolnego na następcę, zgodnie z art. 84 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, umowa ta polega na jednostronnym zobowiązaniu się przez rolnika będącego właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego do przeniesienia na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Umowa ta zawierana jest w formie aktu notarialnego.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby przejąć gospodarstwo rolne?
W kontekście przekazania gospodarstwa rolnego, tak jak zostało to wyżej wskazane, wystarczy zaliczyć się do grona osób bliskich zbywcy, czyli np. być zstępnym czy też wstępnym dla zbywcy. Tym samym nie ma wymogu, aby spełniać jakiekolwiek dodatkowe warunki np. w postaci przygotowania rolniczego czy też stałej pracy przy produkcji rolnej.
Kodeks cywilny stanowi w art. 1059, że spadkobiercy ustawowi dziedziczą gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
- są trwale niezdolni do pracy.
Wystarczy spełnienie choćby jednej z przesłanek w chwili otwarcia spadku, aby dany spadkobierca nabył z ustawy gospodarstwo rolne albo udział w nim.
Przepis art. 1063 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli nikt z kręgu spadkobierców ustawowych nie odpowiada warunkom wymaganym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego ani wprost, ani tytułem zastępstwa, ani tytułem szczególnego zastępstwa, albo jeżeli uprawnione do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.
Ile kosztuje przepisanie gospodarstwa rolnego?
Przepisanie gospodarstwa rolnego następuje obligatoryjnie w ramach aktu notarialnego. Tym samym należy wziąć pod uwagę to, kwestia kosztów sporządzenia takiej umowy zależne jest od wartości przedmiotu czynności notarialnej, czyli wartości gospodarstwa rolnego. Podstawowym aktem regulującym wynagrodzenie notariusza jest rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1473 z późn. zm.).
Odnośnie podatku od spadków i darowizn – w przypadku gdy dojdzie do umowy darowizny pomiędzy osobami należącymi do „zerowej grupy podatkowej”, np. małżonek, zstępni, wstępni – wówczas czynność nie będzie podlegała opodatkowaniu.
