Pod pojęciem dokumentu należy rozumieć każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Co istotne, niemalże każdy, niezależnie od wykonywanej profesji, ma styczność z dokumentami. Dlatego w niniejszym wpisie przybliżymy Państwu najważniejsze przestępstwa przeciwko dokumentom.
Co to są przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów?
Są to przestępstwa, które zostały stypizowane w rozdziale XXXIV Kodeksu karnego. Należą do nich:
- fałszerstwo materialne (art. 270 k.k.),
- fałszerstwo materialne faktur (art. 270a k.k.),
- fałszerstwo intelektualne (art. 271 k.k.),
- fałszerstwo intelektualne faktur (art. 271a k.k.),
- wyłudzenie podstępem poświadczenia nieprawdy (art. 272 k.k.),
- używanie dokumentów poświadczających nieprawdę – zawierających fałszerstwo intelektualne (art. 273 k.k.)
- zbycie dokumentu tożsamości (art. 274 k.k.),
- posługiwanie się cudzym dokumentem; wywóz za granicę (art. 275 k.k.),
- niwelowanie dokumentu (art. 276 k.k.),
- usuwanie znaków graficznych (art. 277 k.k.),
- fałszerstwo faktur z kwotą należności przekraczającą 10 mln zł (art. 277a k.k.).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego (dalej: SN) wskazuje, że dobrem chronionym w przypadku przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów jest pewność obrotu prawnego opierająca się na zaufaniu do dokumentu (wyrok SN z dnia 3 czerwca 1996 r., sygn.: II KKN 24/96).
W dalszej części wpisu omówione zostaną najczęstsze przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów.
Co grozi za użycie fałszywych dokumentów?
Zgodnie z treścią art. 270 § 1 Kodeksu karnego, kto w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega ten, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.
Warto również zwrócić uwagę, że w wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Wypadek mniejszej wagi będzie zachodził wówczas, kiedy społeczna szkodliwość czynu nie będzie znaczna. Sąd winien brać pod uwagę rodzaj dokumentu czy jego znaczenie dla obrotu prawnego.
Co istotne, ustawa przewiduje także karalność przygotowania do przestępstwa podrabiania lub przerabiania dokumentów lub ich użycia jako autentycznych, o czym stanowi art. 270 § 3 Kodeksu karnego. Tym samym ten, kto czyni przygotowania do przestępstwa użycia fałszywych dokumentów, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Co grozi za poświadczenie nieprawdy w dokumentach?
Przestępstwo poświadczenia nieprawdy w dokumentach (inaczej: fałszerstwo intelektualne), może zostać popełnione tylko przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę uprawnioną do wystawienia dokumentu. Przestępstwo to polega na wystawieniu dokumentu, który stwierdzi okoliczności nieistniejące lub zatai prawdę, którą należało stwierdzić.
Ten, kto dopuszcza się fałszerstwa intelektualnego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi ustawodawca wskazał, że sprawca podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jednocześnie ustawodawca przewidział także surowszy wymiar kary w przypadku, gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej – wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Przy omawianiu tego przestępstwa warto wskazać, kogo należy rozumieć pod pojęciem funkcjonariusza publicznego. Mianowicie pod tym pojęciem można rozumieć podmioty wskazane w art. 115 § 13 Kodeksu karnego, czyli są to:
- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
- poseł, senator, radny,
- poseł do Parlamentu Europejskiego,
- sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
- osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
- osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
- osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
- funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
- osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie,
- pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.
Z kolei inna osoba uprawniona to taka, która jest upoważniona na podstawie ustawy czy rozporządzenia do wystawienia dokumentu. Przykładowo, może być to chociażby:
- radca prawny,
- lekarz.
Niszczenie dokumentów Kodeks karny
Przestępstwo niszczenia dokumentów zostało stypizowane w art. 276 Kodeksu karnego. Mianowicie kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wskazuje się w orzecznictwie, że art. 276 Kodeksu karnego chroni bezpieczeństwo fizyczne i dostępność dokumentów w obrocie prawnym (tak: postanowienie SN z dnia 20 lutego 2018 r., sygn.: V KO 20/18).
