Istotnym jest fakt, o którym nie można zapominać przy zamiarze ogłoszenia upadłości konsumenckiej, iż nie pozostaje ona bez wpływu na strefę majątkową małżonków. Ogłoszenie upadłości z mocy prawa zmienia ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami, ponieważ w małżeństwie, w którym panowała wspólność majątkowa, następuje automatycznie powstanie ustroju rozdzielności majątkowej. Niniejsze oznacza, że upadłość w stosunku do jednego z małżonków zmienia również sytuację drugiego. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej w trakcie trwania małżeństwa skutkuje tym, że majątek wspólny małżonków, w tym mieszkanie, wchodzi w skład masy upadłości. Potwierdzenie tego znajduje odzwierciedlenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2019 roku (sygn. akt III CZP 7/19) w której Sąd wskazał, że „z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego działalności gospodarczej (art. 491(1) i nast. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 498 z późn. zm.), pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do masy upadłości”.
W przypadku zatem ogłoszenia upadłości tylko przez jednego z małżonków, cały wspólny majątek w tym wspólne mieszkanie, zostanie przeznaczone na zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Niestety małżonek, nie może zablokować czynności współmałżonka, nie może złożyć żadnego sprzeciwu. Jedyna możliwość jaka mu pozostaje to zarządzanie swoim majątkiem osobistym i dochodzenie ewentualnych należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi jak inni wierzyciele – co do zasady będzie to połowa wartości wspólnego majątku.
W zdecydowanie w korzystniejszym położeniu znajduje się małżonek, która posiadał z upadłym rozdzielność majątkową przed ogłoszeniem upadłości. Istotne jest jednak kiedy owa rozdzielność została ustanowiona, ponieważ nie w każdym przypadku będzie ona skuteczna w takich okolicznościach. Musi zostać zawarta co najmniej 2 lata przed ogłoszeniem upadłości, gdyż ustanowiona później nie będzie chroniła majątku współmałżonka. Zgodnie bowiem z art. 126 ust.1 Prawa upadłościowego: „Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.” Cel takiego rozwiązania jest oczywisty – ma to zapobiegać sytuacjom, w których małżonkowie ustanowią rozdzielność majątkową tylko, aby uchronić majątek przed wierzycielami. Tak więc rozdzielność majątkowa może uratować dorobek jednego ze współmałżonków, pod warunkiem, że została ustanowiona w odpowiednim czasie.
A co w przypadku rozwodu? Czy złożenie pozwu o rozwód będzie ucieczką od problemów i szansą na uniknięcie odpowiedzialności za długi upadłego? z zadłużeniami upadłego. Niestety podobnie jak w przypadku umownego zniesienia wspólności między małżonkami, skuteczność tego rozwiązania uzależniona będzie od momentu złożenia pozwu. Stosownie bowiem do treści art. 125 ust.1 Prawa upadłościowego: „Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.”
Powstaje jednak pytanie co w sytuacji, gdy małżonek nie wiedział od długach drugiego małżonka ? Czy nie jest wtedy w żaden sposób chroniony? Przecież nie rzadko możemy się spotkać z modelem małżeństwa, gdzie jedna ze stron całkowicie nie zajmuje się finansami, nie mając żadnej wiedzy w tym zakresie. Ustawodawca przewidział możliwość zapewnienia ochrony małżonkowi upadłego, jednak nie jest to wcale proste aby taką ochronę uzyskać. Rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może na podstawie powództwa lub zarzutu żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli. Sam obowiązek wykazania, iż w chwili ustanowienia rozdzielności nie posiadało się wiedzy o przesłankach do ogłoszenia upadłości, może w opisywanych okolicznościach nie nastręczać dużego problemu. Jednak już wykazanie faktu, że powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli, może okazać się zdecydowanie trudniejsze.
