29 sierpnia 2023 r. wejdą w życie zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej: KRiO). Zmiany te dotyczą głównie małoletnich w procedurach sądowych. Ponadto zmiany dotyczą także instytucji kuratora dla osób z niepełnosprawnością. Dlatego niniejszy wpis poświęcimy szczegółom tych modyfikacji. Zapraszamy do lektury!
Najistotniejsze zmiany
Zmiany w KRiO pociągnęły także zmiany na gruncie innych ustaw. Dlatego poniżej zostaną one omówione z podziałem na: KRiO, Kodeks postępowania cywilnego (dalej: KPC), Kodeks postępowania karnego (dalej: KPK), Kodeks karny wykonawczy (dalej: KKW) oraz ustawę o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym.
Zmiany KRiO – w miejsce kuratora – reprezentant dziecka
W pierwszej kolejności należy zaakcentować zmianę w instytucji kuratora, która została przewidziana w art. 99 KRiO. Wspomniany przepis stanowi o tym, że dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, którego żadne z rodziców nie może reprezentować, sąd opiekuńczy ustanawia kuratora reprezentującego dziecko. W wyniku nowelizacji dokonana zostanie zmiana nazwy instytucji z „kuratora reprezentującego dziecko” na „reprezentanta dziecka”. Dotychczasowe określenie miało dostarczać trudności w rozumieniu, czym zajmuje się „kurator reprezentujący dziecko”, gdyż instytucja ta w społeczeństwie była często mylona z kuratorami sądowymi. Zmiana ta pozwoli na adekwatniejsze oddanie roli kuratora reprezentującego dziecko, która to polega na reprezentowaniu dzieci, a nie sprawowaniu nad nimi kurateli czy też kontroli. Odpowiednio w art. 99 – 993 KRiO oraz w dalszej części KRiO dokonuje się zmian polegających na wprowadzeniu nowego nazewnictwa instytucji.
W ramach nowelizacji dodano również w KRiO art. 992a, który reguluje to, że sąd opiekuńczy czuwa nad działalnością reprezentanta dziecka. Podstawą dla tej zmiany było to, że w sytuacji powołania reprezentanta dziecka, rodzice zostają pozbawieni ważnego elementu władzy rodzicielskiej w postaci działania w imieniu i na rzecz swojego dziecka. Tym samym ustawodawca uznał za niezbędne ukształtowanie reprezentacji dziecka tak, aby miało ono zapewniony najwyższy poziom ochrony, a sąd opiekuńczy posiadał pełną wiedzę o sposobie realizowania zadań przez reprezentanta dziecka.
- kurator dla osoby z niepełnosprawnością – zmiany
Przepis art. 183 KRiO stanowi o przesłankach ustanowienia kuratora dla osoby z niepełnosprawnością. Ustawodawca uznał za konieczne zmiany celu ustanowienia kuratora, którym powinno być wsparcie przy prowadzeniu sprawy/spraw, a nie pomoc w ich prowadzeniu. W uzasadnieniu podkreślono, że celem ustanowienia kuratora dla osoby z niepełnosprawnością jest ułatwienie załatwienia spraw ze względu na trudności natury faktycznej, a nie zastępstwo ustawowe. Dlatego art. 183 KRiO został uzupełniony o § 1a ze wskazaniem elementów, które sąd ma uwzględnić, dokonując wyboru osoby kuratora. Ponadto w ramach nowododanego § 1b został określony zakres uprawnień i obowiązków kuratora.
Zmiany KPC – wysłuchanie dziecka w procedurze cywilnej
Przepisy art. 2161 oraz art. 576 KPC stanowią o tym, kiedy wysłuchuje się małoletniego i wskazują, na to, że przesłuchanie odbywa się poza salą rozpraw. Uznano, że te przepisy zawierają szczątkowe regulacje i potrzebne są nowe, czyli takie, które będą precyzowały przebieg wysłuchania małoletniego, tak, aby zapewnić mu właściwe warunki, które zminimalizują jego stres wynikający z sytuacji rodzinnej.
Dlatego w ramach nowelizacji przyjęto, że wysłuchanie dziecka może nastąpić tylko raz w toku postępowania, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, które wymagają ponownego wysłuchania, przy czym to ponowne wysłuchanie dziecka przeprowadza ten sam sąd, chyba że jest to niemożliwe lub stoi temu na przeszkodzie dobro dziecka (art. 2161 § 3 KPC). Ponadto uregulowano w ramach dodanego art. 2162 § 1 oraz § 2, że wysłuchanie dziecka będzie następować na posiedzeniu niejawnym, poza salą posiedzeń sądowych, bez uczestnictwa innych osób (poza sędzią oraz w wyjątkowych przypadkach – biegłego psychologa).
Co istotne ustawodawca wprowadził także delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości, aby określił w drodze rozporządzenia sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań, w tym ich wyposażenie techniczne (art. 2162 § 4 KPC).
Zmiany KPK – reprezentant dziecka
Zmiana odnosi się do instytucji reprezentanta dziecka w toku postępowania karnego i polega na nowelizacji art. 51 KPK poprzez dodanie § 2a. Zmiana ma wskazać, że organ prowadzący postępowanie karne jest zobligowany do ustalenia osoby właściwej do wykonywania praw małoletniego pokrzywdzonego w toku postępowania karnego i w przypadku posiadania wiedzy o zaistnieniu okoliczności określonych w przepisach KRiO, sąd właściwy do rozpoznania sprawy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, będzie zobligowany niezwłocznie nie w później niż w terminie 3 dni od dnia zaistnienia powyższych okoliczności, wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o ustanowienie reprezentanta dziecka.
Zmiany KKW
W KKW dodano obowiązek poinformowania pokrzywdzonego o opuszczeniu zakładu karnego przez skazanego. Dotyczy to osób pokrzywdzonych przestępstwami popełnionymi z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określonymi w rozdziale XXV Kodeksu karnego (są to przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) lub w art. 207 Kodeksu karnego (tj. znęcania się).
- Zmiany – ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym
- nowe brzmienie ustawy
W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że tytuł tej ustawy otrzymuje nowe brzmienie, a mianowicie od 29 sierpnia br. będzie to „ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich”.
W ramach ustawy wprowadzono szczególne środki ochrony małoletnich. Poniżej zostaną przeanalizowane wybrane z nich.
- ocena ryzyka ponownego popełnienia przestępstwa przeciwko wolności seksualnej na szkodę osoby małoletniej
Stwierdzenie występowania ryzyka ponownego popełnienia przestępstwa będzie musiało być uwzględniane przy podejmowaniu decyzji kończących postępowanie w danej sprawie. Będzie to stanowić element obligatoryjny w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej na szkodę osoby małoletniej. W uzasadnieniu ustawy wskazano, że dzięki temu rozwiązaniu możliwe będzie zastosowanie środków reakcji właściwych dla oskarżonego, a przez to dających szansę na resocjalizację w warunkach dostosowanych do indywidualnej sytuacji a w konsekwencji ochronę małoletnich.
Standardy Ochrony Małoletnich
Do ustawy dodany został Rozdział 4b dotyczący Standardów Ochrony Małoletnich. Umiejscowiony w tym rozdziale art. 22b nakłada na każdy podmiot zarządzający placówką:
- oświatową;
- opiekuńczą;
- wychowawczą;
- artystyczną;
- medyczną;
- sportową;
- religijną;
- turystyczną,
– do której uczęszczają/w której przebywają lub mogą przebywać małoletni, na organizatorów działalności o takim charakterze, a także organizatorów działalności związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich, podmiot prowadzący usługi noclegowo – hotelarskie oraz turystyczne, obowiązek wprowadzenia Standardów Ochrony Małoletnich.
Oznacza to, że wszystkie ww. placówki lub prowadzący wymienioną w nim działalności, muszą posiadać ustalone procedury ochrony małoletnich przed krzywdzeniem.
- analiza zdarzeń, w wyniku których małoletni na skutek działania rodzica bądź opiekuna prawnego lub faktycznego poniósł śmierć lub doznał ciężkich obrażeń ciała
Będzie to nowym mechanizm w Polsce. W uzasadnieniu do ustawy o zmianie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw możemy przeczytać, że za każdym razem w sytuacji, kiedy pojawiają się informacje o skrzywdzonych dzieciach, pojawiają się zapytania: „Jak do tego doszło?”, ,,Kto zawinił?”, ,,Czy można było temu zapobiec?”. Prowadzone postępowania karne w takich sprawach zwykle kończą się wydaniem wyroku skazującego, jednak nie odwraca to zaistniałych już skutków. Dlatego w uzasadnieniu stwierdzono, że w związku z tym, że podstawowym zadaniem aparatu państwowego powinno być zapobieganie krzywdzeniu, zdecydowano wprowadzić do praktyki analizy przypadków, dokonywane przez wyspecjalizowany Zespół ekspertów z dziedziny prawa, pediatrii, psychologii, psychiatrii, pedagogiki i socjologii.