Zachowek to instytucja, która ma na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, którzy byliby powołaniu do spadku z ustawy. Przepis art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje na trzy kategorie osób uprawnionych do zachowku: zstępnych, małżonka i rodziców. W niniejszym wpisie spróbujemy znaleźć odpowiedź na pytanie, co zrobić, jeżeli wyżej wskazane osoby nie powinny zachowku otrzymać oraz w jakich okolicznościach może to nastąpić.
Co można zrobić, żeby nie płacić zachowku?
W niniejszej części wpisu wskażemy na przewidziane prawem możliwości, które pozwolą na uniknięcie obowiązku zapłaty zachowku.
Umowa dożywocia
Jest to szczególna forma przeniesienia własności nieruchomości. Zgodnie z art. 908 Kodeksu cywilnego, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (tj. umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Jest to umowa odpłatna.
Najczęściej, tego typu umowa, wykorzystywana jest głównie w celu zapewnienia pieczy i środków utrzymania osobom starszym bądź z niepełnosprawnościami, które w zamian za przeniesienie własności nieruchomości uzyskują szereg zapewniających im byt świadczeń. Wówczas zachowek nie będzie przysługiwał spadkobiercom ustawowym wymienionym wyżej, jeżeli spadkodawca przeniesie na inną osobę prawo własności nieruchomości w ramach umowy dożywocia.
Co zrobić w przypadku niesprawiedliwego podziału majątku przez rodziców?
Wydziedziczenie
Zgodnie z przepisem art. 1008 oraz art. 1009 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. O przesłankach wydziedziczenia szerzej – w dalszej części artykułu.
Niegodność dziedziczenia
Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia nie ma prawa do zachowku. Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Umowa – zrzeczenie się dziedziczenia
Przepis art. 1048 § 1 Kodeksu cywilnego umożliwia zawarcie umowy w formie aktu notarialnego o zrzeczenie się dziedziczenia pomiędzy spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadkodawcą. W ramach wspomnianej umowy możliwe jest także zrzeczenie się prawa do zachowku w całości lub w części, stosownie do § 2 wspomnianego przepisu.
Przedawnienie
Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego, zachowek przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Po tym okresie spadkobierca testamentowy nie będzie obowiązany do zapłaty zachowku.
Jak napisać testament, aby nie płacić zachowku?
Zgodnie z przepisem art. 1008 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Dokonanie wydziedziczenia obejmuje dwa skutki: pozbawienie zachowku oraz wyłączenie od dziedziczenia wydziedziczonego spadkobiercy.
Zarówno praktycy, jak i teoretycy wskazują, że wydziedziczenie może nastąpić tylko na podstawie wyliczonych w Kodeksie cywilnym przyczyn, przy czym wyliczenie to ma charakter enumeratywny i nie należy dokonywać wykładni rozszerzającej.
Czy testament chroni od zachowku?
Jeżeli w testamencie spadkodawca wydziedziczy zstępnych, małżonka i rodziców z przyczyn, które zostały określone wyżej – wówczas te kategorie osób nie będą uprawnione do otrzymania zachowku.
Treść przepisu art. 1009 Kodeksu cywilnego stanowi, że przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.