Umowa dożywocia jest szczególną instytucją w polskim prawie. Niesie za sobą wiele korzyści. Zapewnia również gwarancję dla spadkodawcy, kto po jego śmierci stanie się właścicielem jego nieruchomość, a dodatkowo będzie miał zapewnioną dożywotnią pomoc i utrzymanie. Umowa ta ma również wpływ na zachowek, jak i na pozostałych spadkobierców.
Czym jest umowa dożywocia?
Umowa dożywocia została uregulowana w kodeksie cywilnym. Jest to jeden ze sposobów przepisania majątku za życia. Wskazuje on, iż „Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy,
- przyjąć zbywcę jako domownika,
- dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału
- zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie
- sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.
Krótko mówiąc, umowa dożywocia jest umową, w której właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, a nabywca w zamian za to zobowiązany jest do utrzymywania zbywcy. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 20 września 2022 r., (II AKa 262/21) „umowa dożywocia nie jest umową jednostronnie zobowiązującą, przynoszącą korzyści wyłącznie nabywcy nieruchomości – jest to umowa dwustronna, w której nabywca ma zapewnić dożywotnie utrzymanie zbywcy – na swój koszt, w sposób ciągły i generalnie nieoznaczony w czasie”. Umowa taka, zgodnie z art. 158 k.c., musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Co ważne, prawa tego nie da się zbyć, a w przypadku, gdy jest kilku uprawnionych i jeden z nich umrze, wówczas prawo dożywocia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. Dowiedz się, jaka jest zależność między umową dożywocia a długami dożywotnika.
Umowa dożywocia a zachowek
Należy pamiętać, że spadkobiercom ustawowym przysługuje tzw. zachowek. Zgodnie z kodeksem cywilnym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, w zależności od sytuacji (trwała niezdolność do pracy, zstępny uprawniony jest małoletni) 2/3 lub 1/2 wartości udziału spadkowego. W przypadku umowy darowizny obdarowany musi uiścić na rzecz spadkobierców zachowek. Czy taka sytuacja ma również miejsce przy umowie dożywocia? Otóż nie, gdyż umowa dożywocia jest umową odpłatną i nie zaliczamy jej do substratu zachowku, w przeciwieństwie do umowy darowizny, którą do niego zaliczymy. W związku z tym nabywca nieruchomości nie musi wypłacać pozostałym spadkobiercom zachowku.
Umowa dożywocia a inni spadkobiercy
Jak zostało wyżej wskazane, umowa dożywocia jest umową niezbywalną. W związku z tym nie będzie ona dziedziczona przez spadkobierców nabywcy nieruchomości. Zgodnie z art. 913 §2 k.c. „W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie”. Ważne jest to, aby nastąpiło to w wypadkach wyjątkowych. Rozwiązanie umowy dożywocia może nastąpić jedynie na wniosek zobowiązanego bądź dożywotnika. Oznacza to, że spadkobiercy nie mają prawa rozwiązać tejże umowy. Nieraz przepisanie nieruchomości za pomocą umowy dożywocia uznawane jest przez innych spadkobierców za niesprawiedliwy podział majątku przez rodziców.
