Nowelizacja prawa spadkowego, która zaczęła obowiązywać od 22 maja bieżącego roku, wprowadziła także rewolucyjne zmiany w instytucji zachowku. Przedmiotowe zmiany wynikają z wejścia w życie właśnie w tym dniu, ustawy o fundacji rodzinnej, która wprowadziła do naszego porządku prawnego nową formę prawną, ściśle związaną i rzutującą na regulację dotyczące zachowku. Zapoznaj się z najnowszymi zmianami dotyczącymi zachowku.
Zachowek – czym jest?
Zapewne nie każdy wie, czym jest zachowek, w związku z czym, w pierwszej kolejności przybliżmy sobie po krótce, na czym polega jego istota. Otóż najprościej rzecz ujmując, ma on na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie. Uprawnionymi do zachowku są małżonek spadkodawcy, jego rodzice oraz jego zstępni (dzieci, wnuki itd.), którzy byliby powołani do spadku w sytuacji dziedziczenia ustawowego, czyli takiego, które odbywa się z mocy ustawy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu.
Co do zasady wartość zachowku wynosi połowę udziału spadkowego, który by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, chyba że uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, to wówczas wartość zachowku zwiększa się do 2/3 udziału spadkowego przypadającego z mocy ustawy. Wiedząc już zatem, na czym polega ta instytucja, przejdźmy do omówienia zmian z nią związanych.
Sprawdź zmiany dotyczące zachowku na rok 2023
Omawiana nowelizacja wprowadza zmiany w zachowku, które ułatwią sukcesję dużych firm, poprzez danie możliwości jej właścicielom powołania fundacji rodzinnej, której celem jest gromadzenie majątku. Po jego wniesieniu do fundacji fundatorzy przestaną być jego właścicielami. Co więcej, nie będzie on zaliczany do masy spadkowej, a po upływie 10 lat nie będzie też uwzględniany przy zachowku, co oznacza, że spadkobiercy zgłaszający swoje roszczenie o zachowek po upływie 10 lat od jej założenia, nie będą już mieli do tego podstawy. Istotnym jest też fakt, iż wypłaty dokonane z fundacji na rzecz beneficjenta, który byłby uprawniony jednocześnie do zachowku, będą zaliczane na poczet zachowku.
Warto też wspomnieć, iż w sytuacji, gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, to na należny mu zachowek podlegają zaliczeniu koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Cała ta koncepcja ma na celu zachowanie integralności udziałów w dobrze prosperujących firmach rodzinnych, aby zapobiegać konieczności sprzedaży jej części tylko po to, aby zaspokoić roszczenia z tytułu zachowku. Nie musi to jednak oznaczać, że cały majątek zostanie wyłączony spod dziedziczenia.
Odroczenie terminu płatności / rozłożenie na raty / miarkowanie?
Ponadto nowelizacja wprowadza także możliwość żądania przez obowiązanego do zapłaty zachowku odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych wypadkach także jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego oraz obowiązanego do zachowku.
W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku, terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. Co istotne, przepisy te nie będą działać automatycznie, tzn. w odpowiedzi na pozew będziemy musieli złożyć stosowne wnioski o ich uwzględnienie przez sąd rozpatrujący daną sprawę, popierając je stosownym uzasadnieniem.
Zrzeczenie się zachowku – czy jest dopuszczalne?
Warto również wskazać, iż nowe przepisy dają nam możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku w całości lub w części, równolegle do istniejącej już instytucji zrzeczenia się dziedziczenia. Zgodnie z treścią art. Art. 1048 §2 Kodeksu Cywilnego zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Z kolei §3 dodaje, że zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć. Mimo tego, iż dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszczało zawarcie umowy o zrzeczenie się jedynie prawa do zachowku, to działanie ustawodawcy, polegające na wprowadzeniu takiego zapisu wprost do Kodeksu Cywilnego jest zasadne i potrzebne, ponieważ wyklucza ryzyko niejednolitej linii orzeczniczej w tym zakresie, co w konsekwencji zapewnia spadkodawcom oraz spadkobiercom poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad planowanymi działaniami.
Podsumowanie zmian dotyczących zachowku
Podsumowując, zmiany przepisów w zakresie zachowku należy uznać za trafne i konieczne, gdyż brak ich nowelizacji od kilkudziesięciu lat powodował, że nie były one dostosowane do zmieniających się realiów gospodarczych i wynikających z nich możliwości. Ponadto zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązania pomogą w zachowaniu majątków rodzinnych w rękach rodziny, a także pozwolą zobowiązanemu do zachowku na zaspokojenie roszczenia uprawnionego do jego otrzymania bez konieczności wyzbycia się odziedziczonego majątku bądź zaciągania znacznego zobowiązania kredytowego.
