Z chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do otwarcia spadku, czyli przekształcenia majątku spadkodawcy w spadek. Otwarcie spadku niesie za sobą określone skutki prawne, które wynikają wprost z księgi czwartej kodeksu cywilnego, m.in. dochodzi do dziedziczenia, ocenia się zdolność spadkobierców do dziedziczenia, ustala się krąg osób uprawnionych do zachowku. Co do zasady raz otwarty spadek nie może zostać zamknięty.
Czy można odziedziczyć długi?
Zgodnie z treścią art. 922 § 1 k.c. w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca w chwili śmierci. Muszą być to prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym i majątkowym, nie są ściśle związane z osobą zmarłego oraz nie przechodzą na inne osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Przy tak określonych kryteriach przynależności praw i obowiązków spadkodawcy można ustalić skład spadku. Ze względu na to, że spadkobiercy z mocy prawa wstępują w całą sytuację prawną zmarłego, dziedziczone są zarówno aktywa, jak i pasywa. W ten sposób spadkobierca może odziedziczyć po zmarłym długi, gdyż dziedziczy łącznie obydwie strony bilansu spadkowego bez możliwości dowolnego wyboru jednego z nich, np. tylko aktywa. W skład długów spadkowych wchodzą w szczególności: koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów i poleceń oraz inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi czwartej kodeksu cywilnego. Oczywiście spadkobierca może odziedziczyć inne zobowiązania, np. wynikające z umów kredytowych – pod warunkiem, że wchodzą w skład spadku. Dlatego też konieczne jest dokładne ustalenie składu spadku przed podjęciem ostatecznej decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku.
Kto dziedziczy długi?
Długi dziedziczą spadkobiercy, którzy nabyli spadek na podstawie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo na podstawie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Spadkobiercą może być podmiot, który został powołany do spadku na podstawie testamentu albo ustawy. Źródła powołania do spadku nie może stanowić żadne inne zdarzenie prawne. O tym, że spadkobierca nie chce dziedziczyć, przesądza złożone przez niego oświadczenie o odrzuceniu spadku, które musi zostać złożone we właściwym czasie. Spadkobierca będący osobą fizyczną nie może dziedziczyć, jeśli nie dożyje otwarcia spadku lub zostanie uznany za niegodny dziedziczenia. Natomiast spadkobierca będący osobą prawną nie może dziedziczyć, jeśli przed otwarciem spadku w ogóle nie powstała albo przestała istnieć, z wyjątkiem fundacji ustanowionej w testamencie.
Dziedziczenie długów uzależnione jest od nabycia spadku, czyli uzyskania statusu spadkobiercy. Prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy nie wygasają z chwilą śmierci, a przechodzą na jego następców prawnych. Pierwszą grupą spadkobierców ustawowych są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. W przypadku braku bliższych krewnych do kręgu spadkobierców wchodzi dalsza rodzina, m.in. rodzeństwo, siostrzeńcy i bratankowie (kuzynostwo), dziadkowie. Jeżeli nikt z uprawnionych do spadku członków rodziny nie dożył otwarcia spadku lub wszyscy kolejni krewni dziedziczący z mocy ustawy odrzucili spadek, to do spadkobrania przystępuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, a dopiero w przypadku braku możliwości jej ustalenia, ostatecznym spadkobiercą jest Skarb Państwa.
Kto odpowiada za długi rodziców?
Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. za długi rodziców odpowiadają w pierwszej kolejności ich dzieci, chyba że rodzice sporządzili testament, z którego wynika inny krąg spadkobierców. Niemniej jednak dzieci zadłużonych rodziców po ich śmierci mają możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, które musi być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jego początek liczony jest indywidualnie w odniesieniu do każdego spadkobiercy. Najczęściej termin ten biegnie od dnia śmierci spadkodawcy, zaś w wyjątkowych sytuacjach od daty, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, gdy dotrze do niego wiadomość o śmierci spadkodawcy. Dowiedzenie się o tytle swojego powołania rodzi problemy dla dalszych krewnych, którzy nie utrzymują kontaktu z bliższą rodziną zmarłego. Niemniej jednak z ostrożności dalsi krewni mogą skutecznie złożyć oświadczenie także przed dowiedzeniem się o tytule swego powołania, np. przed odrzuceniem spadku przez osobę powołaną w bliższej kolejności. Odrzucenie spadku przez osobę fizyczną nie powoduje odrzucenia spadku przez jego zstępnych, czyli dzieci, wnuków, gdyż odrzucenie przez niego spadku ma skutek, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym w częściach równych.
W związku z tym należy pamiętać, aby spadkobiercy odrzucający spadek po swoich rodzicach, jednocześnie będący rodzicami małoletnich, powinni odrzucić również w odpowiednim 6-miesięcznym terminie spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci. Jednakże przed dokonaniem takiej czynności należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego w celu uzyskania upoważnienia do odrzucenia spadku w jego imieniu. Ten sposób stanowi sądową ochronę interesów majątkowych małoletniego będącym potencjalnym następcą prawnym po zadłużonym spadkodawcy. Jeżeli postanowienie sądu opiekuńczego uprawomocni się przed upływem 6-miesięcznego terminu, dochowanie terminu do odrzucenia spadku jest jak najbardziej możliwe, a przedstawiciel ustawowy powinien złożyć stosowne oświadczenie przed notariuszem albo wniosek o jego przyjęcie do sądu spadku. Problem pojawia się w sytuacji, gdy zezwolenie sądu opiekuńczego uprawomocni się po upływie wskazanego terminu, zwłaszcza gdy jego dochowanie nie jest zależne od wnioskodawcy. W takim przypadku oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno być złożone niezwłocznie, z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego. Innymi słowy, gdy zezwolenie sądu opiekuńczego uprawomocniło się po upływie sześciomiesięcznego terminu, ustawowi opiekunowie małoletniego, którymi najczęściej są rodzice uprzednio odrzucający spadek – powinni potraktować odrzucenie spadku przez małoletniego jako kwestię priorytetową i podejmować wszystkie potrzebne działania jak najszybciej.
Dziedziczenie długów po rodzicach – co zrobić?
W rozumieniu art. 1012 k.c. spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, tzw. przyjęcie proste, bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności, tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, bądź też odrzucić spadek. Nie można odrzucić spadku w części, np. względem wszystkich zobowiązań, a przyjąć wyłącznie aktywa. Tak sytuacja jest niedopuszczalna. Odrzucenie spadku wiąże się z całkowitym wyłączeniem od spadkobrania.
Jeśli nie chcemy odpowiadać za długi zmarłego, odrzucenie spadku stanowi najlepsze i najczęściej wybierane rozwiązanie przez spadkobierców.
W razie przyjęcia spadku wprost spadkobierca odpowiada za długi bez żadnych ograniczeń i z całego swojego majątku. Zaś w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada do wartości stanu czynnego spadku, ale podobnie jak w przypadku przyjęcia wprost, jego odpowiedzialność obejmuje całość jego majątku. Jest to zatem ograniczenie odpowiedzialności co do kwoty, nie zaś co do przedmiotów, z których można prowadzić egzekucję. Jeżeli w majątku spadkowym przewyższają pasywa, wówczas w pierwszej kolejności należy rozważyć kwestię odrzucenia spadku, zaś w drugiej kolejności przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, gdyż spadkobierca odpowiadałby do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku. Oczywiście spadkobierca może przyjąć spadek wprost, lecz musi zdawać sobie sprawę, że w takiej sytuacji będzie ponosił odpowiedzialność za pasywa w pełnej wysokości, niezależnie od wysokości aktywów wchodzących w skład spadku. Tym samym, najbezpieczniejszym rozwiązaniem przyjęcia spadku jest dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak złożenia oświadczenia spadkobiercy w określonym terminie określonym jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie złożone przed sądem lub notariuszem. Przyjmuje się, że do zachowania terminu wystarczy, że przed jego upływem wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie wniesiony do sądu.
Jak sprawdzić, czy w spadku są długi?
Do ustalenia, czy spadek jest zadłużony, pomocne mogą być rejestry, np. BIK, BIG, ERIF i KRD.
Spadkobierca, uprawniony do zachowku lub zapisobierca, albo wykonawca testamentu, tymczasowy przedstawiciel lub wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy może również skierować wniosek o sporządzenie spisu inwentarza.
W uchwale z dnia 23 sierpnia 2006 r. III CZP 52/06, Sąd Najwyższy wskazał, że spis inwentarza – polegający na ustaleniu i wymienieniu całego majątku spadkowego oraz długów spadku, z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu spadkowego oraz wartości czystego spadku – ma istotne znaczenie w zakresie zabezpieczenia spadku, ale również wyznacza zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe oraz ma istotne znaczenie na etapie działu spadku.
Zgodnie z art. 637 k.p.c. wniosek taki można złożyć do sądu spadku lub zgodnie z art. 637 ind.1 k.p.c.- bezpośrednio do komornika, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza.
Powyższe rozważania prowadzą do stwierdzenia, że prawo spadkowe umożliwia spadkobiercy na uniknięcie negatywnych konsekwencji dziedziczenia poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku albo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oczywiście w przypadku posiadania lub uzyskania wiedzy o zadłużeniu spadku, należy rozważyć najbezpieczniejszą i najszybszą formę uniknięcia dziedziczenia, czyli złożenia oświadczenie o odrzuceniu spadku. Z takimi sprawami nie należy zwlekać, gdyż wierzyciele zmarłego mogą dążyć do zaspokojenia swoich wierzytelności poprzez złożenie do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym dłużniku.
Dowiedz się również, jak sprawdzić, czy masz długi, o których nie wiesz.
